سکته مغزی عارضه‌ای بسیار جدی و مرگبار است که در اثر عدم خونرسانی به بخشی از مغز و تنگی عروق مغزی رخ می‌دهد. سکته‌ مغزی موردی اورژانسی است و نیاز به درمان فوری دارد، چرا که با درمان هر چه سریع‌تر بیمار می‌توان میزان آسیب دیدگی را کاهش داد نیز در ادامه به بحث ضربه مغزی نیز میپردازیم.

در کلینیک فیزیوتراپی پیشرفته  شمیم برای بهبود بیماران سکته مغزی از روش های مختلف فیزیوتراپی مانند تحریک مغناطیسی مغز (TMS) و حرکات اصلاحی استفاده می شود.فیزیوتراپی بخش مهمی از توانبخشی پس از سکته مغزی به شمار می‌آید.برنامه فیزیوتراپی پس از سکته مغزی در کلینیک شمیم عمدتاً بر آموزش نحوه به کارگیری مجدد هر دو سمت بدن و بازیابی حداکثر قدرت و توانایی حرکتی متمرکز می‌شود. 

بیوفیدبک که با نام نوروفیدبک نیز شناخته می‌شود یک روش درمانی غیرتهاجمی و غیردارویی برای بازآموزی سلول‌های مغزی است. بیوفیدبک به هر روشی گفته می‌شود که طی آن شما حرکتی انجام می‌دهید و سپس تاثیرات آن را بلافاصله مشاهده می‌کنید. به عنوان یک مثال ساده، خندیدن روبه‌روی آینه نوعی بیوفیدبک محسوب می‌شود. شما عضلات صورت خود را منقبض می‌کنید، آینه نیز فیدبک یا بازخورد این عمل شما را نشان می‌دهد و در واقع بازخورد انقباض عضلات صورت شماف همان خندیدن است.

در روش درمانی بیوفیدبک به بیماران آموزش داده می‌شود که با استفاده از سیگنال‌های به دست آمده از بدنشان، سلامت خود را بهبود دهند. متخصصین طب فیزیکی از روش بیوفیدبک برای بیماران سکته‌ی مغزی استفاده می‌کنند تا به آن‌ها کمک کنند دوباره عضلات فلج خود را به حرکت دربیاورند.

زخم بستر که با نام‌های زخم فشاری، دکوبیتوس اولسر، اولسر فشاری نیز شناخته می‌شود، یکی از چندین نشانۀ اهمال در نگهداری بیماران در اسایشگاه و عدم توجه به وضعیت جسمی بیماران ناتوان حرکتی در بیمارستان هاست. زخم بستر زمانی روی می‌دهد که فشار مداومی بر روی پوست وجود داشته باشد و این عارضه می‌تواند موجب بروز مشکلاتی جدی در سلامتی نظیر عفونت‌ها و یا سایر آسیب‌های تهدیدکننده شود.

علائم و نشانه ها

علائم اصلی سکته مغزی را می‌توان با سرواژه FAST به خاطر سپرد که مخفف واژگان صورت، بازو، گفتار و زمان در زبان انگلیسی است.

•    صورت ـ بیمار گاهی با افتادگی یک سمت صورت مواجه می‌شود و نمی‌تواند لبخند بزند یا این که با افتادگی دهان یا چشم‌ها روبه‌رو می‌شود و احتمال بروز تیک عصبی در فرد هم وجود دارد.
•    بازوها ـ فرد مشکوک به سکته مغزی معمولاً به دلیل ضعف یا بی‌حسی بازوی یک سمت نمی‌تواند هر دو بازو را بلند کند و آنها را در بالا نگه دارد.
•    گفتار ـ گفتار بیماران نامفهوم یا بریده بریده می‌شود یا این که بیمار علی رغم به هوش بودن اصلاً نمی‌تواند صحبت کند.
•    زمان ـ در صورت مشاهده نشانه‌ها و علائم فوق بی‌درنگ با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید.

علت ها و دلایل

عملکرد صحیح مغز نیز مانند هر اندام دیگری به دریافت مواد مغذی و اکسیژن توسط جریان خون  وابسته است. چنانچه خون رسانی محدود یا متوقف شود، مرگ سلول‌های مغز آغاز می‌شود و به آسیب مغزی، ناتوانی و در نهایت مرگ می‌انجامد.

سکته مغزی دو دلیل اصلی دارد:

•    ایسکمیک: هنگامی که خونرسانی به مغز به دلیل تشکیل لخته خون متوقف می‌شود. 85 درصد تمامی موارد سکته‌های مغزی به این دلیل رخ می‌دهد.
•    خونریزی دهنده: چنانچه یک رگ خونی ضعیف مسئول خون رسانی به مغز پاره شود.

عارضه مرتبطی به نام حمله ایسکمی گذرا (TIA) نیز وجود دارد که در آن خون رسانی به مغز به طور موقت مختل می‌شود، و علت سکته مغزی خفیف یا کوچک می باشد که بین 30 دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد. این حمله را ساده نگیرید و حتماً برای درمان آن اقدام کنید، چرا که غالباً نشانه هشدار دهنده‌ای است که شما را از خطر وقوع سکته مغزی کامل در آینده‌ای نزدیک آگاه می‌کند.

افراد در معرض ابتلا

سکته مغزی مشکلی جدی است که هر ساله بسیاری به آن دچار می‌شوند و پس از ناراحتی قلبی و سرطان، سومین علت مرگ محسوب می‌شود. صدمه‌های مغزی ناشی از سکته مغزی یکی از دلایل رایج ناتوانی بزرگسالان به شمار می‌آید.

اشخاص مسن‌تر بیش از دیگران در معرض سکته مغزی قرار دارند، اگرچه هر فردی در هر سنی، حتی کودکان، نیز می‌توانند قربانی این عارضه مهلک باشند.

این امر تا حدی در استعداد ابتلا به فشار خون بالا یعنی عارضه‌ای ریشه دارد که سکته مغزی یکی از نتایج آن است.  
استعمال دخانیات، اضافه وزن، ورزش نکردن و رژیم غذایی نامناسب و همین طور کلسترول بالا، فیبریلاسیون دهلیزی و دیابت از عامل‌های خطر سکته مغزی محسوب می‌شود.

عوارض

تقریباً یک مورد از هر چهار مورد سکته مغزی منجر به مرگ می‌شود و بیمارانی که جان سالم به در می‌برند نیز از عوارض طولانی مدت ناشی از صدمه‌های مغزی رنج می‌برند.

برخی از بیماران پس از سپری شدن مدتی طولانی استقلال پیشین خود را بازمی‌یابند، حال آن که متأسفانه بسیاری هر گز به طور کامل بهبود نمی‌یابند و به ناچار تغییراتی را در شیوه و سبک زندگی خود ایجاد می‌کنند و یا تا حدی به اطرافیان وابسته می‌شوند.

حدود نیمی از قربانیان سکته مغزی برای انجام فعالیت‌های روزانه و مراقبت از خود به شکلی به اطرافیان وابسته هستند.

فرایند توانبخشی برای هر بیمار متفاوت با دیگری است و به علائم و شدت‌شان بستگی دارد. در این کلینیک گروهی از متخصصین مجرب، مانند متخصص فیزیوتراپی، روانشناس، متخصص کاردرمانی، متخصص گفتار درمانی و پرستاران و پزشکان آموزش دیده دیگر آماده ارائه خدمات درمانی به بیماران هستند.

راه ها و روش های درمان

از روش های درمان سکته مغزی میتوان گفت درمان به نوع سکته و این که برای مثال کدام بخش از مغز صدمه دیده است و دلیل سکته چه بوده است بستگی دارد.

سکته مغزی اکثر اوقات با دارو درمان می‌شود. نقش اصلی این داروها جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی و از بین بردن این لخته‌ها، پایین آوردن فشار خون و کاهش میزان کلسترول است.

در صورت ورم کردن مغز انجام عمل جراحی عروق مغز برای از بین بردن ورم و کاهش احتمال خونریزی مجدد در سکته‌های خونریزی دهنده ضرورت می‌یابد.

فیزیوتراپی

از آنجایی که مغز نمی‌تواند سلول‌های جدیدی را جهت جایگزینی سلول‌های آسیب دیده تولید کند، بهبود بیمار به توانایی مغز در سازمان‌دهی سلول‌های سالم و جبران سلول‌های از دست رفته بستگی دارد، این توانایی را در اصطلاح نوروپلاستی‌سیتی گویند. فیزیوتراپی سکته مغزی با ارائه راهنمایی‌های کاربردی و تخصصی به یاری بیمار می‌آید. متخصصین فیزیوتراپی غالباً در تعامل با دیگر اعضاء گروه درمان سکته مغزی با ارائه ورزش های بعد از سکته مغزی نهایت تلاش خود را جهت رفع عوارض ناشی از سکته مغزی به کار می‌بندد.

متخصص فیزیوتراپی با در نظر گرفتن نیازهای بیمار در موارد زیر به بیمار کمک می‌کند:

•    تهیه برنامه مراقبت از بیمار به منظور بهبود شرایط و پیشگیری از عارضه‌های طولانی کننده دوران بهبود
•    ارائه توصیه‌هایی مفید در خصوص حالت اندامی صحیح در زمان نشستن یا دراز کشیدن و وقفه بین زمان‌های حرکت
•    تعیین زمان مناسب برخاستن از بستر بیماری و شروع به راه رفتن کردن و در صورت لزوم تعیین وسایل و تجهیزات لازم برای حرکت کردن یا حمایت از بیمار
•    تشویق بیمار به مشارکت فعال در جلسه‌های فیزیوتراپی جهت بازآموزی الگوی طبیعی حرکت
•    ارائه درمان‌هایی برای تقویت اعضاء بدن و آموزش شیوه مجدداً حرکت دادن بدن با حداکثر استقلال ممکن

شماری از روش های درمانی در فیزیوتراپی سکته مغزی در ادامه شرح داده شده اند . از فیزیوتراپی برای درمان فلج مغزی نیز بهره گرفته می شود. فیزیوتراپی فلج مغزی به بیماران کمک می‌کند تا قدرت و توان حرکتی مناسب برای فعالیت در بهترین حالت ممکن در کلیه‌ی مراحل زندگی خود را بدست آورند.

تحریک مغناطیسی مغز (TMS)

تحریک مغناطیسی مغز یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین مدالیته های درمانی در فیزیوتراپی سکته مغزی است.

تحریک مغناطیسی مغز درمانی کاملاً ایمن و غیرتهاجمی برای توانبخشی پس از سکته مغزی به شمار می‌آید. در این روش با اعمال تحریک مغناطیسی بر شبکه‌ها و ساختارهای آسیب دیده بهبود چشمگیری در وضعیت بیمار ایجاد می‌شود. TMS عملی سرپایی است که نیاز به بستری شدن یا بیهوشی ندارد، بیمار به خوبی آن را تحمل می‌کند و معمولاً با هیچ اثر جانبی نیز روبه‌رو نمی‌شود.

بیمار در جلسه TMS روی صندلی مخصوص می‌نشیند. در نخستین جلسه اقدامات متعددی انجام می‌شود تا اطمینان حاصل گردد که سیم پیچ TMS به درستی روی سر بیمار قرار می‌گیرد.

سپس سیم پیچ تا ناحیه پیشین مغز بیمار رو به جلو آورده می‌شود و درمان آغاز می‌گردد. بیمار در طول درمان مجموعه‌ای از صداهای کلیک مانند می‌شنود و زیر سیم پیچ ضربه‌های کوچکی را احساس می‌کند.

این روش درمانی معمولاً در چند جلسه تقریباً 40 دقیقه‌ای، هر هفته 5 روز به مدت 4 تا 6 هفته انجام می‌شود. البته تعداد جلسه‌ها به پاسخ بیمار به درمان بستگی دارد.

یک سمت مغز پس از سکته مغزی بیش فعال می‌شود و بار بیش از اندازه بر مدارهای آن تحمیل می‌شود. توصیه می‌کنیم درمان TMS را امتحان کنید تا به احتمال زیاد بتوانید دیگر بار تعادل بین دو سمت مغز را به حالت طبیعی برگردانید. در ادامه ورزش های توانبخش برا ی درمان ضربه مغزی و سکته مغزی مفید است را توضیح خواهیم داد.

ورزش های توانبخشی

دامنه حرکتی غیرفعال : در این روش در عوض آن که بیمار به اراده خود بدن‌اش را حرکت دهد،  نیرویی خارجی برای به حرکت درآوردن بخشی از بدن اعمال می‌شود. برای مثال بیمار با بازوی قوی بازوی ضعیف یا فلج را حرکت می‌دهد، متخصص یا پرستار دست یا پای آسیب دیده را حرکت می‌دهد یا بدن توسط دستگاهی به حرکت واداشته می‌شود. دامنه حرکتی غیرفعال به منعطف نگه داشتن مفصل‌ها و جلوگیری از گرفتگی مفصل کمک می‌کند. گرفتگی مفصل زمانی رخ می‌دهد که تغییرات ساختاری در بافت‌های نرم به وجود آید، برای نمونه حرکت در اثر گرفتگی یا کوتاه شدن عضله‌ها و تاندون‌ها محدود شود. تمرین‌های دامنه حرکتی غیرفعال را حتی در صورت فلج کامل انجام دهید، چرا که انقباض متلاشی شدن پوست، تحریک بافت، بروز درد، کاهش جریان خون را به دنبال دارد و حتی در صورت بازیابی عملکرد عضله مانع حرکت دست یا پا می‌شود.

دامنه حرکتی فعال کمکی (AAROM) : در این تمرین‌ها حرکت عضو ضعیف با کمک انجام شود. عضو ضعیف اگرچه حرکت می‌کند، اما نمی‌تواند به تنهایی تمام حرکت را انجام دهد. برای مثال بیمار دست را تا ارتفاع مشخصی، در حد توان خود، بلند می‌کند و متخصص به وی کمک می‌کند تا دست را بالاتر ببرد یا این که بیمار دست ضعیف را با دست قوی بالا می‌برد. با تمرین‌های دامنه حرکتی فعال کمکی می‌توان دست و یا پایی را تقویت کرد که هنوز دامنه حرکتی کامل خود را به دست نیاورده است. 

تمرین‌های مقاومتی یا تقویتی : در توانبخشی سکته مغزی غالباً فعالیت‌هایی تقویتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که حرکت دادن بخشی از بدن در برابر مقاومت را شامل می‌شود. این نوع تمرین‌ها به تدریج و مرحله به مرحله بار بیشتری را جهت تقویت عضله‌ها به آنها تحمیل می‌کند. وسایل مختلف متعددی مانند کش، دمبل، کش لوله‌ای تراباند، خمیر مخصوص و دستگاه‌های ورزشی وجود دارد که می‌توان برای تقویت عضلات از آنها استفاده کرد.

تمرین‌های کششی : بیمار غالباً پس از سکته مغزی با گرفتگی عضلانی یا شل شدن عضلات، افزایش تونوس عضلانی، مواجه می‌شود. انجام مداوم و منظم حرکت‎های کششی از گرفتگی مفصل و کوتاه شدن عضله‌ها جلوگیری می‌کند. کشش دستی گاهی اوقات کافی نیست و بیمار باید برای کشش بهتر عضله‌ها و مفصل سفت و گرفته آتل ببندد.

تمرین‌های تحمل وزن: بیماران غالباً با این دسته از تمرین‌های توانبخشی پس از سکته مغزی آشنا نیستند، اما در واقع این تمرین‌ها بسیار مهم هستند. انجام تمرین‌های تحمل وزن برای تقویت عضله‌های ضعیف و کاهش تونوس عضلانی افزایش یافته در اثر حمله مغزی مفید است و مانع تحلیل استخوان می‌شود. چنانچه بیمار پس از سکته مغزی بخواهد تمام وزن بدن را روی پای قوی‌تر بیاندازد، تراکم استخوان پای ضعیف‌تر به تدریج رو به کاهش می‌گذارد. پی‌آمد تحلیل رفتن یا شکننده شدن استخوان افزایش احتمال خطر شکستگی است. تمرین‌های تحمل وزن باید هم برای دست و هم پا انجام شود.

موبیلیزاسیون یا متحرک سازی کتف :سکته مغزی غالباً تأثیر نامطلوبی را بر عضله‌های متصل به کتف یا اسکاپولا به‌جا می‌گذارد. این عضله‌ها یا ضعیف می‌شوند یا تونوس عضلانی‌شان افزایش می‌یابد و شل می‌شوند. اگر استخوان کتف نتواند به خوبی حرکت کند، بیمار نمی‌تواند دست را بالای سر ببرد. با انجام تمرین‌های متحرک سازی، کتف به حرکت درمی‌آید یا حرکت آن تسهیل می‌گردد تا دامنه حرکتی شانه حفظ شود یا افزایش یابد و از بروز درد جلوگیری شود.

تمرین‌های تعادلی: قربانیان سکته مغزی غالباً تعادل مناسبی ندارند، به همین دلیل یکی از نخستین مواردی که بیمار باید در توانبخشی سکته مغزی فرابگیرد، توانایی حفظ تعادل در حالت نشسته است. تمرین‌های تعادلی در حالت نشسته بر تقویت عضله‌های مرکزی یا ساختمان عضلانی بدن متمرکز می‌شود؛ حال آن که تمرین‌های تعادلی در حالت ایستاده توانایی بیمار را در ثابت ایستادن و راه رفتن یا انجام فعالیت‌های روزانه بدون از دست دادن تعادل بهبود می‌بخشد. انجام این تمرین‌ها در جلوگیری از افتادن و زمین خوردن بسیار مؤثر است.

مهارت‌های حرکتی درشت : تمرین‌های هماهنگی مرتبط با مهارت‌های حرکتی درشت بر حرکت‌های هماهنگ عضله‌های بزرگ، یعنی مواردی چون راه رفتن، پرتاب کردن و حرکت دادن دست و پا به شیوه‌ای هماهنگ، متمرکز می‌شود.

مهارت‌های حرکتی ظریف : چابکی و فرزی دست برای برداشتن اشیاء، غذا خوردن، بستن دکمه، نوشتن و فعالیت‌های گوناگون دیگر ضروری است. تمرین‌های حرکتی ظریف به بیمار کمک می‌کند تا بتواند دستان خود را برای استفاده مناسب از اشیاء ظریف به شیوه‌ای بهتر به کار بگیرد.

حرکت درمانی بر اساس ایجاد محدودیت ـ این روش توانبخشی پس از سکته مغزی که گاهی اوقات درمان بر اساس کاربرد اجباری نیز نامیده می‌شود، محدود ساختن حرکت‌های سمت قوی بدن و به فعالیت واداشتن سمت ضعیف‌تر را شامل می‌شود.

پیشگیری

با در پیش گرفتن سبک زندگی سالم و رعایت مواردی چون رژیم غذایی سالم، مرتب ورزش کردن، افراط نکردن در نوشیدن مشروبات الکلی و عدم استعمال دخانیات می‌توان خطر سکته مغزی را تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش داد

پایین آوردن میزان کلسترول و فشار خون با مصرف دارو نیز احتمال سکته مغزی را کاهش می‌دهد، ضمناً چنانچه ضربان قلب به دلیل ابتلا به عارضه‌ای به نام فیبریلاسیون دهلیزی نامنظم یا غیرطبیعی باشد، مصرف داروهای ضدانعقاد توصیه می‌شود.

چنانچه پیش از این دچار سکته مغزی یا حمله ایسکمی گذرا TIA شده‌اید، انجام توصیه‌های فوق اهمیتی دو چندان می‌یابد، چرا که شما بیش از دیگران در معرض خطر سکته مغزی قرار دارید.