دررفتگی کشکک یا کاسه زانو

هر گاه کاسه زانو از محل اصلی خود، یعنی شیار کشککی ـ رانی (پاتلوفمورال) خارج شود، دررفتگی کشکک یا کاسه زانو رخ می‌دهد که  تجمع مایع (افیوژن) و درد بسیار شدید را به دنبال دارد. کشکک یا کاسه زانو معمولاً از محل اصلی خود به سمت بیرون زانو می‌لغزد و درمی‌رود. چنانچه این دررفتگی کامل نباشد، در اصطلاح نیمه دررفتگی رخ می‌دهد. کشکک معمولاً به سمت بیرون می‌لغزد و فرد آسیب دیده معمولاً خود می‌تواند با دراز کردن پا و صاف کردن زانو کشکک را به جای اصلی خود برگرداند، اما اگر این روش موفقیت‌آمیز نبود، جااندازی باید توسط متخصص ارتوپدی انجام شود. از آنجایی که علائم دررفتگی کشکک زانو می تواند تورم و کاهش توانایی حرکتی بیمارباشد، انجام یک دوره 6 تا 16 هفته‌ای توانبخشی ضروری است.

علت ها و دلایل

استخوان محافظ قرار گرفته در جلوی مفصل زانو را کشکک یا کاسه زانو می‌نامند. کشکک زانوی سالم هنگام خم شدن زانو در شیار کشککی ـ رانی رو به بالا و پایین می‌لغزد. کشکک زانو توسط تاندون چهارسر به عضله چهارسر متصل می‌شود و وظیفه اصلی آن افزایش عملکرد اهرمی عضله چهارسر هنگام صاف شدن زانو است. در حالت طبیعی کشکک زانو داخل شیار کشککی ـ رانی قرار دارد و ساختار آن به گونه‌ای است که می‌تواند درون شیار رو به بالا و پایین بلغزد. اما هنگامی که کشکک از این شیار خارج می‌شود و به سمت سر استخوانی استخوان ران (کندیل خارجی ران) حرکت می‌کند، دررفتگی کشکک یا کاسه زانو رخ می‌دهد، البته گاهی دررفتگی کامل نیست و در اصطلاح با نیمه دررفتگی (دررفتگی ناقص) مواجه می‌شویم. دررفتگی کشکک زانو با دررفتگی زانو تفاوت دارد و به اندازه آن جدی نیست. علت دررفتگی زانو و کشکک غالباً پی‌آمد وارد شدن ضربه شدید یا حرکت چرخشی زانو است. کشکک اکثر اوقات با صاف کردن زانو به داخل شیار کشککی ـ رانی بازمی‌گردد، البته این حرکت گاهی بسیار دردناک است.

دررفتگی مکرر کشکک زانو

بیش از نیمی از اشخاصی که نخستین بار در دوره جوانی دررفتگی مفصل زانو را تجربه می‌کنند، به احتمال زیاد در آینده با تکرار این عارضه مواجه خواهند شد.

درصد احتمال دررفتگی مجدد تا حدی به میزان بهبود عضله‌های پیرامون مفصل بستگی دارد.

احتمال دررفتگی مجدد در صورت چاق بودن و اضافه وزن داشتن بیمار بیشتر است، چون در این صورت عضلات برای کنترل حرکت‌های کاسه زانو نیاز به نیروی بیشتری دارند. شل بودن مفصل نیز به دررفتگی مکرر منجر می‌شود.

بیمار می‌تواند با منظم انجام دادن تمرین‌های توصیه شده از سوی متخصص فیزیوتراپی از دررفتگی مجدد زانو جلوگیری کند.

علائم و نشانه ها

ورم زانو

درد اطراف کاسه زانو

کاهش توانایی حرکتی زانو

 آشکار بودن دررفتگی کاسه زانو

خم شدن بی‌اراده پای بیمار حتی در حالت ثابت بودن پا

تشخیص

تشخیص معمولاً بر اساس گفته‌های بیمار و نتایج معاینه کامل و دقیق انجام می‌شود. پزشک وضعیت حرکت کاسه زانو را در شیار بررسی می‌کند، میزان پایداری و هم‌راستا بودن و در وضعیت طبیعی قرار داشتن کاسه زانو را ارزیابی می‌کند و از تصاویر پرتونگاری (اشعه ایکس) جهت مشاهده شکل و ساختار کاسه زانو و شیار استفاده می‌کند. ام.آر.آی. نیز غالباً برای مشاهده سطح کاسه زانو و رباط‌های آن به کار برده می‌شود.

راه ها و روش های درمان

چنانچه کاسه زانو کاملاً از داخل شیار خارج شده باشد، بازگرداندن آن به جای اصلی، ریداکشن یا جاانداختن، نخستین اقدام خواهد بود؛ البته گاهی اوقات استخوان خود به خود جا می‌افتد، در غیر این صورت پزشک کاسه زانو را با اعمال نیروی ملایم جا می‌اندازد.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی نقش مهمی را در تسریع فرایند التیام پس از دررفتگی کشکک زانو، کاهش احتمال دررفتگی مجدد، درمان درد جلو زانو و تضمین کسب نتیجه بهینه ایفاء می‌کند. درمان نیمه دررفتگی کشکک زانو و دررفتگی آن را به کمک فیزیوتراپی، می‌توان پس از ارزیابی اولیه آغاز کرد. مدالیته‌های کنترل درد و ورم، روش‌های بهبود عملکرد و کاهش انقباض عضله‌های اطراف کشکک و آموزش نحوه صحیح گام برداشتن از شیوه‌های درمانی متداول فیزیوتراپی به شمار می‌رود. برنامه درمانی فیزیوتراپی موارد زیر را دربرمی‌گیرد:

 ماساژ بافت نرم

برق درمانی

چسب زدن کشکک یا استفاده از زانوبندهای مخصوص جهت اصلاح موقعیت کشکک زانو

 سوزن زدن خشک

 درمان با یخ یا گرما

 تمرین‌های پیشرونده جهت بهبود انعطاف پذیری، تعادل و قدرت (به ویژه در مورد عضله پهن مایل داخلی)

توصیه‌هایی در ارتباط با تعدیل و تغییر شیوه انجام فعالیت

 اصلاح زیست ـ مکانیکی

 بهره‌گیری از اولتراسوند به منظور ارزیابی و بازآموزی عضله پهن مایل داخلی

 ازسرگیری مجدد برنامه فعالیت‌های پیشین

ورزش و حرکات اصلاحی

کشیدن عضله‌های پشت و کنار پا و همچنین تقویت عضله‌های لگن یا مفصل ران و عضله‌های بالای ران از آن رو بسیار مهم است که با داشتن عضله‌های قوی و سالم می‌توان از دررفتگی مکرر زانو جلوگیری کرد. البته همواره پیش از شروع تمرین‌ها باید با متخصص فیزیوتراپی در مورد مناسب بودن آنها مشورت کرد.

کشش عضله همسترینگ در حالت ایستاده

پاشنه پای سمت آسیب دیده را روی چهارپایه‌ای به بلندی 15 اینچ بگذارید. پا را صاف نگه دارید. رو به جلو متمایل شوید، بدن را از مفصل‌های ران تا جایی خم کنید که کشش ملایمی را در پشت ران احساس کنید. مراقب باشید هنگام انجام این حرکت شانه‌ها را نچرخانید یا کمر را خم نکنید، چون در غیر این صورت کمر در عوض پا تحت کشش قرار خواهد گرفت. این کشش را 15 تا 30 ثانیه حفظ کنید. حرکت را 3 بار تکرار کنید.

حرکت‌های عضله چهارسر

روی کف زمین بنشینید، پای آسیب دیده را دراز کنید و پای سالم را خم کنید. پشت زانوی پای آسیب دیده را با منقبض کردن عضله‌های بالای ران به زمین فشار دهید. 10 ثانیه در این حالت بمانید. سپس عضله را شل کنید و استراحت کنید. این حرکت را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای انجام دهید.

بالا بردن پا در حالت صاف

به پشت دراز بکشید و پاها را دراز کنید. زانوی سالم را خم کنید و کف پا را صاف روی زمین قرار دهید. عضله ران سمت آسیب دیده را منقبض کنید و پا را حدود 8 اینچ از زمین بالا ببرید. پا را صاف نگه دارید و عضله ران را منقبض کنید. پا را به آهستگی پایین بیاورید. این حرکت را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.

بالا بردن پا در حالت خوابیده به پهلو

روی پهلوی سمت سالم دراز بکشید. عضله‌های جلوی ران پای دردناک را منقبض کنید و آن را تا فاصله 8 تا 10 اینچی (20 تا 25 سانتی متری) پای سالم بالا ببرید. پا را صاف نگه دارید و به آهستگی پایین بیاورید. این حرکت را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.

کشش مفصل ران در حالت دمر

روی شکم دراز بکشید و پاها را دراز کنید.  بازوها را خم کنید و زیر سر قرار دهید. ناف را به داخل به سمت ستون فقرات بکشید و عضله‌های شکم را منقبض کنید. عضله‌های ران و باسن پای دردناک را منقبض کنید و پا را حدود 8 اینچ بالا ببرید. پا را صاف نگه دارید. 5 ثانیه در این حالت بمانید. سپس پا را پایین بیاورید و استراحت کنید. این حرکت را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.

استپ آپ

بایستید و پای سمت آسیب دیده را روی تکیه‌گاهی به بلندی 3 تا 5 اینچ (8 تا 13 سانتی متر)، مانند کنده چوبی یا پله‌ای کوچک، قرار دهید. کف پای دیگر را صاف روی زمین بگذارید. وزن بدن را روی پای قرار گرفته روی بلندی بیاندازید. پای آسیب دیده را همزمان با بلند کردن پای دیگر صاف کنید. سپس با خم کردن پای آسیب دیده و به آهستگی پایین آوردن پای سالم به حالت اولیه بازگردید. این حرکت را در 2 نوبت 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.