زانو درد یکی از مشکلات رایجی است که می‌تواند از هر یک از ساختارهای استخوانی تشکیل دهنده مفصل زانو (استخوان ران، درشت نی، نازک نی)، کاسه زانو (کشکک یا پاتلا) یا رباط‌ ها و غضروف (مینیسک) زانو نشأت بگیرد. مفصل زانو به شدت آسیب پذیر است، چرا که وزن کامل بدن و همچنین نیروی اضافی در زمان دویدن یا پریدن را تحمل می‌کند. با انجام ورزش زانو درد میتوان به بهبودی زانو کمک کرد.
احتمال بروز درد زانو به موازات افزایش سن بیشتر می‌شود، و اشخاص دارای اضافه وزن یا ورزشکاران نیز بیش از دیگران در معرض آسیب دیدگی زانو قرار دارند. در ورزش‌هایی چون فوتبال، نت بال و اسکی، که دویدن زیاد ورزشکار را ایجاب می‌کند، احتمال آسیب دیدگی زانو بسیار بالا است.

انجام فیزیوتراپی و ورزش برای زانو درد باعث تقویت عضلات و ثبات بیشتر زانو می شود و همچنین کمک  می‌کند تا حرکات زانو به بهترین نحو انجام شود. انجام فیزیوتراپی به پیشگیری از آسیب ها کمک کرده و شدت صدمات را کاهش می دهد.در کلینیک فیزیوتراپی پیشرفته شمیم برای درمان درد زانو از انواع روش های فیزیوتراپی  و حرکات اصلاحی استفاده می شود. از جمله :

•  ماساژ
• متحرک سازی
• استفاده از باندها و چسب‌های مخصوص
• اولتراسوند
• برق درمانی
• تمرین و حرکت اصلاحی

سایر علائم و نشانه های شایع همراه با زانو درد

محل زانو درد به ساختار درگیر در عارضه بستگی دارد. تمام زانو در صورت بروز عفونت متورم و دردناک می‌شود، حال آن که پارگی مینیسک زانو یا شکستگی استخوان منجر به بروز علائم در محل مشخصی می‌شود. شدت درد در بازه‌ای از درد خفیف تا درد شدید و ناتوان کننده متغیر است. علايم آرتروز زانو همراه با درد زانو عبارت اند از:

• دشواری در راه رفتن به دلیل ناپایداری زانو
• لنگ زدن به دلیل احساس ناراحتی در زانو
• قفل شدن زانو (ناتوانی در خم کردن زانو)

برای کسب اطلاعات در زمینه درمان قطعی قوز پشت اینجا کلیک کنید.

برای کسب اطلاعات در زمینه درمان قطعی افتادگی شانه اینجا کلیک کنید.

دلایل و علت های زانو درد

انواع علل درد زانو را می‌توان در 3 گروه اصلی جای داد:

• آسیب دیدگی حاد و ناگهانی: مانند شکستگی استخوان، پارگی رباط
• ابتلا به بیماری‌های عفونی یا التهابی مفصل
• عارضه‌های ناشی از استفاده بیش از حد زانو میتواند علت درد زانو باشد : مانند سندرم کشکک زانو، آرتروز، التهاب تاندون و التهاب بورس یا بورسیت
  در ادامه، شماری از علل درد زانو را شرح می‌دهیم که بدیهی است یک فهرست کامل نیست، اما بر چند دلیل اصلی زانو درد در هر یک از گروه‌های فوق متمرکز می‌شود:

آسیب‌دیدگی‌های حاد و ناگهانی

شکستگی:

وارد شدن ضربه مستقیم به ساختارهای استخوانی به شکستگی یکی از استخوان‌های زانو منجر می‌شود که معمولاً صدمه‌ای بسیار دردناک و مشخص است. اکثر شکستگی‌های زانو، مانند شکستگی کاسه زانو، نه تنها دردناک‌اند، بلکه عملکرد صحیح زانو را نیز مختل می‌سازند یا در مواردی، همانند شکستگی سطح فوقانی استخوان درشت نی، تحمل وزن را با دردی جانکاه توأم می‎سازد. هر گونه شکستگی را باید به سرعت درمان نمود.

آسیب دیدگی رباط:

رباط صلیبی جلویی (قدامی) رباطی است که بیش از دیگر رباط‌ ها صدمه می‌بیند. این اتفاق غالباً در میادین ورزشی به دلیل تغییر جهت و توقف ناگهانی پیش می‌آید.

آسیب دیدگی مینیسک:

مینیسک‌های داخلی و خارجی تشکیل شده از غضروف مانند ضربه‌گیر بین استخوان‌های زانو عمل می‌کند. پیچ خوردن زانو صدمه دیدن مینیسک را در پی دارد.

دررفتگی:

دررفتگی مفصل زانو یک فوریت پزشکی است که نیاز به درمان فوری دارد. این آسیب دیدگی غالباً هنگام تصادف وسایل نقلیه موتوری و در صورت برخورد زانو به داشبورد روی می‌دهد.

بیماری‌ها

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی :

یک بیماری خودایمنی است که می‌تواند هر مفصلی را درگیر کند و بیمار را دچار ناتوانی و درد شدید سازد.

نقرس :

گونه‌ای آرتریت یا بیماری التهاب مفصل است که بیشتر در انگشست شست پا بروز می‌یابد، البته گاهی بر زانو نیز اثر می‌گذارد.
در آرتریت عفونی (چرکی):

در این بیماری مفصل زانو عفونت می‌کند و به درد، ورم و تب دامن می‌زند. این عارضه را باید با مصرف آنتی بیوتیک و تخلیه مواد عفونی در اولین فرصت درمان کرد.

عارضه‌های ناشی از استفاده مزمن/ بیش از اندازه

التهاب تاندون کشکک زانو با التهاب تاندون اتصال دهنده کاسه زانو (کشکک) به استخوان پایین پا همراه است. این بیماری عارضه‌ای مزمن است که غالباً در میان افرادی مانند دوندگان یا دوچرخه سواران به چشم می‌خورد که حرکت یکسانی را مرتب تکرار می‌کنند.

آرتروز:

این نوع بیماری فرسایش غضروف مفصل در اثر افزایش سن یا به کارگیری مداوم از زانو می باشد.

علل های ایجاد خطر

زیست مکانیک: مفصل زانو عملکردی پیچیده و کاربردی مداوم در طول روز دارد. هر گونه تغییر حرکتی مفصل (تفاوت طول پا، تغییر در شیوه راه رفتن به دلیل ناراحتی‌های کمر) دگرگونی‌های ظریفی را ایجاد می‌کند و به بروز درد و آسیب دیدگی می‌انجامد.
اضافه وزن: فشار روی مفصل زانو در اثر اضافه وزن افزایش می‌یابد. به علاوه چاقی خطر ابتلا به آرتروز را نیز افزایش می‌دهد، چرا که در این حالت غضروف سریع‌تر فرسوده می‌شود.
استفاده نامناسب و بیش از اندازه هنگام انجام حرکت‌های مکرر: این حالت در ورزش‌ها و تمرین‌های خاصی مانند پیاده‌روی سریع یا اسکی یا در مشاغلی پیش می‌آید که حرکت‌هایی مانند زانو زدن طولانی مدت را ایجاب می‌کنند و در نتیجه غضروف تحلیل می‌رود و بیمار متحمل درد می‌شود.

زمان مراجعه به پزشک

چنانچه درد مفصل زانو پس از استراحت کردن یا گذشت چند روز برطرف نشود، باید به پزشک مراجعه نمود. ضمناً پزشک علائم و نشانه‌های زیر را نیز بررسی می‌کند:

• ورم
• ناتوانی در خم کردن زانو
• بدشکلی
• قادر به راه رفتن نبودن یا احساس ناراحتی هنگام راه رفتن
• درد قابل ملاحظه

تشخیص

پزشک در ابتدا پرسش‌هایی مرتبط با ماهیت زانو درد، از قبیل شدت و طول مدت درد، عامل‌های تشدید کننده یا تخفیف دهنده درد و…، را مطرح می‌کند.
سپس پزشک برای معاینه زانو و بررسی وضعیت آن، زانو را در دامنه کامل حرکتی آن خم می‌کند، پایداری رباط‌ ها را می‌سنجد و ورم و حساسیت به لمس کردن را ارزیابی می‌کند. مقایسه نتایج معاینه زانوی سالم و زانوی دردناک غالباً مفید است. در اکثر موارد چنین معاینه‌ای جهت تشخیص عارضه و شروع درمان کافی است. بر اساس یافته‌های پژوهش‌های گوناگون، معاینه توسط پزشک مجرب به اندازه تصاویر پرتونگاری قابل اعتماد است.
پزشک گاهی اوقات دستور انجام بررسی‌ها و آزمایش‌های بیشتری مانند پرتونگاری، آزمایش خون و نمونه برداری از مایع مفصلی را می‌دهد.

فیزیوتراپی و راه و روش های درمان

فیزیوتراپی و ورزش زانو با هدف بازیابی حرکت و عملکرد زانو رویکردی جامع است که چگونگی عملکرد عضله‌ها، اعصاب، مفاصل و رباط‌ های زانو را در کنار یکدیگر بررسی می‌کند. درمان‌های بدون جراحی خاصی که برای کاهش درد و اصلاح عملکرد نامناسب حرکتی به کار برده می‌شود، و تمرین‌های کششی و تقویتی خاصی نیز جهت توانبخشی و درمان آرتروز زانو با ورزش به بیمار آموزش داده می‌شود. متخصص فیزیوتراپی پس از بررسی علائم و نشانه های زانو درد و معاینه بیمار برنامه درمانی درمان درد زانو با ورزش را متناسب با شرایط وی تهیه می‌کند. در ادامه نمونه‌هایی از روش‌های درمانی مورد استفاده در فیزیوتراپی توضیح داده می‌شود.
تکنیک‌های درمان با دست یا منوال تراپی مانند ماساژ و متحرک سازی مفصل در تسکین علائم و بهبود عملکرد مفصل مؤثر است. دکتر متخصص آرتروز زانو غالباً از چنین تکنیک‌هایی در کنار تمرین و حرکت‌های اصلاحی ، ورزش برای درد زانو و درمان‌های دیگر استفاده می‌کند.
متخصصین فیزیوتراپی غالباً از دستگاه‌ها/ مدالیته‌های گوناگون برای تسکین درد، کاهش التهاب یا افزایش حرکت مفصل استفاده می‌کنند. دستگاه تحریک الکتریکی عصب از راه پوست یا TENS و اولتراسوند از پرکاربردترین دستگاه‌ها به شمار می‌آیند.

• اولتراسوند:

در اولتراسوند امواج صوتی با فرکانس بالا برای درمان آسیب دیدگی‌های حاد و ناگهانی به کار برده می‌شود.

•  برق درمانی:

در برق درمانی از گونه‌های مختلفی از روش‌ها یا دستگاه‌های الکتریکی برای کاهش درد و تحریک ترمیم عضله‌ها یا تاندون‌ها استفاده می‌شود. بعضی از این روش‌ها عبارت‌اند از:

بیوفیدبک:در این روش از پدهای الکتریکی برای نظارت بر فعالیت عضله‌ها، حالت اندامی یا کنترل تعادل و درمان درد زانو استفاده می‌شود.

مداخله درمانی:در این روش از پدهای الکتریکی برای تحریک عصب‌ها استفاده می‌شود تا جریان خون افزایش و ورم در کوتاه مدت کاهش ‌یابد.

لیزر درمانی:در این روش پرتو نور برای کاهش ورم و درد بر ناحیه مورد نظر متمرکز می‌شود، البته شواهد چندانی دال بر مفید بودن این درمان برای زانو درد وجود ندارد.

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست یا TENS:در این روش پالس‌های برق برای تحریک فیبرهای عصبی و مسدود کردن سیگنال‌های درد و عدم انتقال آنها به مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• برقراری تعادل بین استراحت و فعالیت نقش مهمی را در مدیریت علائم ایفاء می‌کند. این وضعیت با توجه به یکسان نبودن تمام عارضه‌ها در هر بیمار متفاوت با دیگری است، بنابراین باید در این خصوص با متخصص فیزیوتراپی مشورت کرد.
• گرما یا سرما نیز، بسته به عارضه، در تسکین درد مؤثر است. متخصص فیزیوتراپی بیمار را در خصوص مناسب بودن هر یک از این دو روش راهنمایی می‌کند.
• استفاده از زانوبند یا باندپیچی نیز در کاهش درد و افزایش پایداری هنگام انجام فعالیت‌ها مؤثر است. متخصص فیزیوتراپی از این روش‌ها در صورت مناسب بودن با شرایط بیمار بهره خواهد گرفت.
• تمرین‌های بسیاری وجود دارد که انجام آنها به مدیریت درد و افزایش قدرت داخل و اطراف زانو کمک می‌کند. متخصص فیزیوتراپی سودمندترین تمرین‌ها را به بیمار آموزش می‌دهد که معمولاً شامل ترکیبی از تمرین‌های آبی و زمینی یا حتی پیلاتس بالینی می‌شود.
• وسایلی مانند کش مخصوص، صفحه چرخان و تمرین‌های دوچرخه غالباً به ترتیب ذکر شده جهت دشوارتر یا مؤثرتر کردن تمرین‌های معین مورد استفاده قرار می‌گیرد. تمامی این وسایل و تجهیزات در بخش فیزیوتراپی کلینیک شمیم وجود دارد و غالباً وسایل ساده‌تر برای تمرین در منزل در اختیار بیماران قرار داده می‌شود.

• تمرین‌ها:

تمرین بخش مهمی از برنامه درمانی محسوب می‌شود که به مدیریت درد، افزایش قدرت و بهبود عملکرد زانو کمک می‌کند. متخصص فیزیوتراپی تمرین‌ها و کشش‌ها را متناسب با شرایط بیمار تعیین می‌کند.

متخصص فیزیوتراپی غالباً از بیمار می‌خواهد تا به منظور تکمیل جلسه‌های فیزیوتراپی، بعضی تمرین‌ها را در خانه نیز انجام دهد. پیگیری برنامه‌های تمرین خانگی و ورزش برای تقویت زانو از آن رو بسیار مهم است که بهترین فرصت دستیابی به اهداف و بهبود عملکرد را در اختیار بیمار می‌گذارد.

متخصص فیزیوتراپی برنامه تمرینی منحصر به فردی را برای هر بیمار تدوین می‌کند.

ورزش ها و حرکات اصلاحی

در ادامه چند تمرین‌ تقویت زانو  برای درمان زانو درد توضیح داده می‌شود که به منظور افزایش قدرت عضله‌های زانو طراحی شده‌اند. پیش از شروع ورزش درمانی زانو و انجام تمرین‌های زیر حتماً با متخصص فیزیوتراپی در مورد مناسب بودن این تمرین‌ها صحبت کنید. انجام این تمرین‌ها معمولاً فقط و فقط به شرط بروز نیافتن یا تشدید نشدن درد مجاز است.

1- بالا بردن پا در حالت صاف

اگر زانو در وضعیت مناسبی قرار ندارد، از تمرین‌های ساده تقویت عضله‌های چهار سر، عضله‌های جلوی ران پا، شروع کنید. این حرکت هیچ فشاری یا فشار بسیار اندکی را به زانو وارد می‌کند. به پشت روی کف زمین یا هر سطح صاف دیگری دراز بکشید. یک زانو را خم کنید و کف پا را ثابت روی زمین نگه دارید. پای دیگر را در حالت صاف نگه دارید و آن را تا ارتفاع زانوی دیگر بالا بیاورید. این حرکت را در 3 نوبت 10 تا 15 مرتبه‌ای تکرار کنید.

2- حلقه کردن عضله همسترینگ

عضله‌های واقع در امتداد پشت ران را همسترینگ گویند. روی شکم دراز بکشید، پاشنه‌ها را به آهستگی تا جایی که می‌توانید به باسن نزدیک کنید و همانجا نگه دارید.. این حرکت را در 3 نوبت 15 مرتبه‌ای انجام دهید. این حرکت را می‌توانید در حالت ایستاده و با گرفتن از صندلی نیز انجام دهید. هر گاه این حرکت برایتان آسان شد، می‌توانید به مچ پا وزنه ببندید و به تدریج سنگینی وزنه را از 1 به 3 و در نهایت به 5 پاوند برسانید.

4- بالا بردن پا به صورت صاف و در حالت دمر

روی شکم دراز بکشید و پاها را دراز کنید. عضله‌های باسن و همسترینگ یک پا را منقبض کنید و رو به بالا ببرید. 3 تا 5 ثانیه در این حالت بمانید، سپس پا را پایین بیاورید و حرکت را مجدداً تکرار کنید. پس از 10 تا 15 بار تکرار، جای پاها را عوض کنید. می‌توانید برای مشکل‌تر شدن حرکت پس از آن که پا به اندازه کافی قوی شد، وزنه به مچ پا ببندید. حین انجام حرکت نباید دچار کمر یا پشت درد بشوید، چنانچه احساس درد کردید، پا را کمتر بلند کنید. اگر باز هم دچار درد شدید، انجام حرکت را متوقف کنید و با پزشک معالج مشورت کنید.

5- زنجیره بسته

اسکوات با دیوار از جمله تمرین‌های “زنجیره بسته” یعنی حرکت‌های تقویتی پیشرفته‌ای محسوب می‌شود که  طی انجام آن پا نباید از روی زمین بلند شود. پشت به دیوار بایستید و پاها را به عرض شانه باز کنید. زانوها را به آرامی خم کنید و کمر و لگن را از روی دیوار حرکت ندهید. 5 تا 10 ثانیه در این حالت بمانید. بیش از اندازه خم نشوید، چون ممکن است به زانو آسیب بزنید. در صورت احساس فشار یا ناراحتی در زانوها موقعیت خود را تغییر دهید. این حرکت را تکرار کنید و سعی کنید هر بار چند ثانیه بیشتر در حالت نشسته بمانید.

6-بلند کردن عضله ساق پا

پشت به یک صندلی محکم یا تکیه‌گاه‌های دیگری مانند پشت کاناپه یا کمد دیواری بایستید یا حرکت را در راه پله با گرفتن از نرده پلکان و قرار دادن پاشنه‌ها در لبه پله انجام دهید. پاشنه‌ها را به آرامی تا جایی که می‌توانید بلند کنید، سپس پایین بیاورید. این حرکت را در سه نوبت 10 تا 15 مرتبه‌ای انجام دهید. هر گاه انجام این حرکت برایتان آسان شد، یک پا را اندکی از کف زمین بلند کنید و تمام وزن بدن را روی پای دیگر بیاندازید.

7- استپ آپ

یک پا را روی بلندی، سکو یا آخرین پله راه پله بگذارید. لگن را صاف نگه دارید، زانو را خم کنید و پای دیگر را به آهستگی پایین ببرید تا پنجه تماس اندکی با کف داشته باشد، سپس پا را مجدداً بالا بیاورید. این حرکت را 10 تا 15 بار تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید. هر گاه انجام این حرکت برایتان آسان شد، ارتفاع را افزایش دهید یا به جای پنجه، پاشنه را در تماس با زمین قرار دهید.

8- ابداکشن یا دور کردن مفصل ران از بدن

به پهلو دراز بکشید و پاها را روی یکدیگر قرار دهید. پای زیری را برای حفظ تعادل خم کنید، پای بالایی را، بدون قفل شدن زانو، خم کنید و آن را تا 45 درجه بالا ببرید. 5 ثانیه در این حالت بمانید، پا را پایین بیاورید و مدت کوتاهی استراحت کنید. سپس این حرکت را 10 تا 15 بار تکرار کنید. این بار به پهلوی دیگر دراز بکشید و حرکت را تکرار کنید. برای دشوارتر کردن این حرکت، در هنگام بالا بردن پا پنجه را اندکی به سمت بالای پا و رو به سقف خم کنید.