گزگز دست یا پاها از علائم شایعی است که می‌تواند بلند مدت و یا زودگذر باشد. در بسیاری از موارد، گزگزدست یا پاها نگران‌کننده نیست، اما می‌تواند نشانه‌ای از برخی عوارض و بیماری‌ها باشد. خواب رفتن دست و پا می‌تواند با حالت نشسته و یا خوابیده فرد، مانند انداختن پاها روی هم و یا خوابیدن روی یک دست ایجاد شود.
گزگز و مورمور شدن دست، پا (و یا هر دو) می‌تواند همراه با علائم دیگری مانند درد، خارش، بی‌حسی و تحلیل عضله و یا سوزش کف پا باشد. در چنین مواردی گزگز ممکن است نشانه‌ای از آسیب‌های عصبی باشد. آسیب عصبی می‌تواند به دلیل عوامل متفاوتی مانند صدمات ناشی از ضربه و یا فشار مکرر، عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی، قرار گرفتن در معرض سموم و بیماری‌های سیستمیک مانند دیابت باشد.
چنین آسیب‌های عصبی به عنوان نوروپاتی محیطی شناخته می‌شوند، زیرا اعصاب دور از مغز و نخاع (اغلب در دست و پاها) را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بیش از 100 نوع مختلف از نوروپاتی محیطی وجود دارد. با گذشت زمان، نوروپاتی محیطی می‌تواند بدتر شده و منجر به کاهش تحرک و حتی فلج شدن و ناتوانی فرد از حرکت گردد. در انگلستان، حدودا” از هر 50 نفر، یک نفر مبتلا به نوروپاتی محیطی است و حدود 8 درصد از افراد بالاتر از 55 سال، به این بیماری مبتلا می‌شوند.
اگر شما مبتلا به گزگز مداوم در دست، پا یا هردو هستید، انجام معاینات پزشکی فوری، اهمیت زیادی دارد. هرچه زودتر علت گزگز بین انگشتان پا را شناسایی و تحت کنترل درآورید، احتمال کمتری وجود خواهد داشت که دچار عواقب احتمالی مادام العمر شوید.
علت‌ها و دلایل گزگز دست و پا
دیابت یکی از شایع‌ترین علل نوروپاتی محیطی است. در نوروپاتی دیابتی، گزگز دست و پا و سایر علائم، غالباً برای اولین بار در هر دو پا بروز می‌کند. سپس از پاها به سمت بالا گسترش می‌یابد و نهایتاً هر دو دست را تحت تاثیر قرار داده و به بازوها می‌رسد. افراد مبتلا به دیابت، دچار آسیب عصبی خفیف تا شدید می‌شوند. در بسیاری از موارد، این علائم اولین نشانه‌های دیابت هستند.
در تعدادی از موارد نوروپاتی محیطی، علت آن ناشناخته و یا “ایدیوپاتیک” است. با این حال، عوارض بسیاری وجود دارد که باعث این عارضه می‌شوند، مانند:
سندرم به دام افتادن عصب – این سندرم‌ها عبارتند از: سندرم کانال کارپ، فلج عصب اولنار، فلج عصب پرونئال و فلج عصب شعاعی.
بیماری‌های سیستمیک – این بیماری‌ها عبارتند از: اختلالات کلیوی، بیماری کبد، آسیب عروقی و بیماری‌های خونی، آمیلوئیدوز، بیماری‌های بافت همبند و التهاب مزمن، عدم تعادل هورمونی (از جمله کم کاری تیروئید) و سرطان و تومورهای خوش خیم که به اعصاب صدمه می‌زنند.
کمبود ویتامین – ویتامین‌های E، B1، B6، B12 و نیاسین برای عملکرد صحیح اعصاب ضروری است. برای مثال، کمبود B12 می‌تواند منجر به کم خونی خطرناک شود، که از علل مهم نوروپاتی محیطی است. با این حال، میزان بیش از حد B6 نیز می‌تواند موجب گزگز دست و پا شود.
اعتیاد به الکل – افرادی که الکلی هستند، به دلیل رژیم غذایی نامناسب (که علت شایع نوروپاتی محیطی است)، بیشتر به کمبود تیامین یا سایر ویتامین‌های مهم مبتلا می‌شوند. همچنین اعتیاد به الکل نیز می‌تواند باعث آسیب عصبی گردد. برخی از محققان این بیماری را نوروپاتی الکلی می‌نامند.
سموم – این سموم شامل فلزات سنگین مانند سرب، آرسنیک، جیوه و ترکیبات تالیوم و برخی از مواد شیمیایی صنعتی و زیست محیطی است. همچنین شامل برخی از داروها، به ویژه داروهای شیمی درمانی برای سرطان ریه و برخی از داروهای ضد ویروس و آنتی بیوتیک می‌باشد.
عفونت‌ها – این عفونت‌ها شامل بیماری لایم، زونا (آبله مرغان-زوستر)، ویروس سیتومگال، اپشتین بار، هرپس سیمپلکس و اچ.آی.وی / ایدز می‌باشد.
بیماری‌های خود ایمنی – این بیماری‌ها عبارتند از: سندرم گیلن باره، لوپوس و آرتریت روماتوئید.
بیماری‌های وراثتی – این بیماری‌ها شامل یک گروه از اختلالات است که در مجموع به عنوان بیماری دندان شارکوت- ماری شناخته می‌شود.
صدمات – آسیب‌هایی که اغلب به تروما مربوط می‌شوند، می‌توانند موجب فشردگی اعصاب، خرد شدن، یا آسیب دیدن و در نتیجه درد اعصاب شوند. فشردگی عصب ناشی از فتق دیسک یا دررفتگی استخوان، نمونه‌هایی از این موارد هستند.
تشخیص گزگز دست و پا
وقتی که شما برای درمان گزگز دست و پا ی خود به دکتر فیزیوتراپی مراجعه می‌کنید، یک تاریخچه مفصل پزشکی شامل علائم بیماری، محیط کار، عادات اجتماعی (از جمله مصرف الکل)، تماس با مواد سمی، خطر ابتلا به اچ آی وی یا سایر بیماری‌های عفونی و سابقه خانوادگی بیماری عصبی برای شما جمع آوری شده و یک معاینه فیزیکی از شما انجام خواهد شد.
پزشک همچنین ممکن است اقدامات زیر را انجام دهد:
- آزمایشات خون می‌تواند شامل آزمایش تشخیص دیابت، کمبود ویتامین، اختلال عملکرد کلیه و یا کبد، سایر اختلالات متابولیکی و نشانه‌هایی از فعالیت غیر طبیعی سیستم ایمنی باشد.
ممکن است شما به یک متخصص در بیمارستان معرفی شوید تا آزمایش‌هایی برای شما انجام شود، از جمله:
- بررسی مایع مغزی نخاعی – این آزمایش می‌تواند آنتی بادی مرتبط با نوروپاتی محیطی را مشخص سازد.
- الکترومیوگرام (EMG)، که یک تست فعالیت الکتریکی عضله است.
- سرعت هدایت عصب (NCV)
سایر آزمایشات ممکن است شامل:
- سی تی اسکن (CT)
- ام.آر.آی (MRI)
- بیوپسی عصب
- بیوپسی پوست برای مشاهده و بررسی انتهای فیبر عصبی
درمان گزگز دست و پا
یک درمان موفقیت آمیز، بستگی به تشخیص دقیق و درمان علت خواب رفتن دست و پا و گزگز دارد. تا زمانی که سلول‌های عصبی محیطی کشته نشده باشند، قابلیت ترمیم شدن خواهند داشت.
اگر چه هیچ درمانی برای نوروپاتی محیطی وراثتی وجود ندارد، اما بسیاری از انواع اکتسابی آن می‌تواند با درمان بهبود یابد. به عنوان مثال، کنترل صحیح قند خون در افراد دیابتی می‌تواند باعث کند شدن پیشرفت نوروپاتی دیابتی گردد. مصرف مکمل‌های ویتامین می‌تواند نوروپاتی محیطی را در افراد مبتلا به کمبود ویتامین، برطرف سازد.
توصیه‌های کلی برای خواب رفتگی دست و پا شیوه زندگی شامل حفظ وزن مطلوب، اجتناب از قرار گرفتن در معرض سموم، پیروی از یک برنامه فیزیوتراپی تحت نظارت، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل، اجتناب و یا محدود کردن مصرف الکل می‌باشد. این توصیه‌ها همچنین شامل ترک سیگار است که جریان خون در عروق خونی تامین کننده مواد مغذی برای اعصاب محیطی را تنگ و محدود می‌سازد.
در برخی موارد، گزگز و سایر علائم نوروپاتی محیطی با داروهایی مانند مسکن‌ها و سایر داروهایی که در اصل برای درمان تشنج و افسردگی تولید شده‌اند، ممکن است کاهش یابد.
