سکته مغزی
اگر شما یا یکی از عزیزانتان دچار سکته مغزی شده‌اید،تنها نیستید. سکته مغزی بسیاری از امور زندگی روزمره را تحت الشعاع قرار می دهد ولی با درمان صحیح میتوانید به زندگی برگردید. در این مقاله سعی داریم در مورد کمک‌هایی که فیزیوتراپی به بیماران مبتلا به سکته در بازیابی توانایی‌ها، استقلال و کیفیت زندگی میکند توضیحاتی ارائه دهیم.
روش تی ام اس
یکی از روشهای جدید و پیشرفته در درمان بیماران سکته مغزی روش آر تی ام اس است
کلینیک فیزیوتراپی دکتر سعادتی از اولین مراکز آر تی ام اس در ایران است که از سال ۱۳۸۸ در درمان بیماران سکته مغزی با روش آر تی ام اس اهتمام داشته است.
جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد درمان سکته مغزی با روش آر تی ام اس اینجا کلیک کنید.
کلینیک فیزیوتراپی پیشرفته شمیم با مدیریت دکتر حیدر سعادتی از مراکز فوق تخصصی درمان سکته مغزی می باشد که از سال 1388برای اولین بار در ایران اقدام به تحقیقات در مراکز دانشگاه علوم پزشکی در زمینه درمان سکته مغزی با روش آر تی ام اس نمود و موفق به دفاع از رساله دکتری تخصصی با امتیاز عالی گردید و همزمان با تاسیس مرکز تحریک مغناطیس مغز(تی ام اس) در ارائه خدمات درمانی پیشرفته و نوین سکته مغزی به بیماران در طول دهه گذشته از تجربیات بالینی جهت درمان بیماران سکته مغزی استفاده نمود.
برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت وقت مشاوره از کلینیک فیزیوتراپی پیشرفته شمیم با شماره تلفن‌های 02126722004 و02126722003 تماس حاصل فرمایید
سکته مغزی چیست؟
وقتی جریان خون در مغز دچار اختلال میشود، سکته رخ میدهد. به دو طریق این اختلال اتفاق می افتد. در حالت اول، عروق خون بسته شده و خون به مغز نمیرسد که به آن سکته ایسکمیک میگویند. در حالت دوم، یکی از عروق مغز دچار خونریزی میشود که به آن سکته هموراژیک گفته میشود.
چون خون حامل اکسیژن ضروری است، اگر جریان خون سریعا برقرار نشود، ممکن است سلول های مغزی از بین روند و آسیب های برگشت ناپذیری به ناحیه مغز وارد گردد. با درمان به موقع و اصولی بیشتر افرادی که دچار سکته مغزی می شوند تا حدودی میتوانند به زندگی عادی بازگردند. اما به دلیل آسیب های وارد شده به مغز تا پایان عمر مشکلاتی گریبان گیر آنها خواهد بود.
سکته مغزی از مهمترین علل مرگ و میر و ناتوانی است. سبک زندگی و عواملی که موجب افزایش ریسک ابتلا به سکته مغزی میشوند شامل فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا، مصرف دخانیات، کم تحرکی و اضافه وزن میباشد. طبق برآوردها بیش از 80% سکته های مغزی قابل پیشگیری هستند.
با این حال ممکن است علی رغم نداشتن هیچ یک از این ریسک فاکتورها فرد دچار سکته مغزی شود. امکان بروز سکته مغزی در جوانان نیز وجود دارد.
سکته مغزی چه تاثیراتی روی من دارد؟
تاثیرات سکته مغزی به شدت آسیب و محل آسیب در مغز بستگی دارد. بعد از بروز سکته مغزی ممکن است این اثرات کارکردی و عصبی در فرد مشاهده شود:
- ضعف و از دست دادن توانایی حرکت دادن دست و پاها (معمولا یک طرف بدن درگیر میشود)
- اختلال حسی مثل احساس سوزش، بی حسی یا از دادن احساسات.
- اختلال ادراکی مثل از دست دادن ارتباط فضایی
- اختلال بلع یا تکلم
- اختلال حافظه یا قدرت تفکر
- اختلالات خلقی مثل احساس افسردگی
- اختلال بینایی مثل دوبینی
- درد کتف
- بی اختیاری ادرار
- خستگی
بعد از بروز سکته، فیزیوتراپی چه کمکی به بیمار میکند؟
چند روز بعد از بروز سکته مغزی، به خاطر کاهش ورم مغز، کارکردهای مغز به طور قابل توجهی بهبود می یابند، و بعد از گذشت چند ماه، به دلیل اینکه عصب های مغزی انجام وظایف قسمتهای آسیب دیده را به عهده میگیرند (فرآیند “خاصیت انعطاف پذیری عصبی”)، بهبود ادامه پیدا میکند. حتی ممکن است بعد از به دست آوردن قدرت، استقامت و اعتماد به نفس خود، روند بهبودی تا چند سال تداوم داشته باشد.
اهداف درمانی سکته مغزی
هدف از توانبخشی بیماران سکته مغزی این است که کارایی و استقلال بیمار به حداکثر برسد. تیمی متشکل از چند متخصص بهداشت و درمان که دکتر فیزیوتراپی در آن نقش مهمی ایفا می کند در این زمینه به بیمار کمک میکند.
دکتر فیزیوتراپی، به بیماران سکته مغزی کمک می کنند تا بتوانند بهتر بنشینند، بایستند، کار کنند و از بازوهایشان استفاده کنند. دکتر فیزیوتراپی تمریناتی که به بهبود حرکت کمک می کند مثل تعادل، قدرت عضلات، دامنه حرکت، ادراک، هماهنگی و استقامت را به بیمار آموزش میدهند.
در روزهای اول سکته مغزی، بیمار در بیمارستان بستری میشود. بسیاری از بیماران بعد از ابتلا به سکته مغزی قادر به حرکت یا تغییر وضعیت بدن خود نیستند. بنابراین دکتر فیزیوتراپی میتواند با آموزش تمرینات مربوط به تغییر وضعیت بدن به کاهش ورم اندام ها، بروز خطر آسیب پوستی یا دررفتگی کتف و حفظ طول بافت های نرم به بیمار کمک کند.
همچنین ممکن است 24 تا 48 ساعت بعد از بروز سکته مغزی، برای اینکه بیمار بتواند بلند شود یا حرکت کند، دکتر فیزیوتراپی آموزش های لازم مثل نشستن لبه تخت، ایستادن و راه رفتن را به بیمار میدهد. این حرکات به بیمار کمک میکند تا ریسک پیشرفت عوارض مربوط به بی تحرکی کاهش پیدا کرده و روند بهبود کارکردهای بیمار افزایش یابد. توانبخشی باید ظرف 24 تا 48 ساعت بعد از بروز سکته نیز مورد ارزیابی قرار گیرد.
همچنین بعد از ابتلا به سکته مغزی، دکتر فیزیوتراپیبه بیمار کمک خواهد کرد بتواند ظرف 24 تا 48 ساعت حرکت کردن را شروع کند.
مرحله نیمه حاد
اگر توانبخشی لازم باشد، دکتر فیزیوتراپی یکی از اعضای مهم تیم توانبخشی خواهد بود. بیمارانی که در مراحل اول توانبخشی جامع را شروع میکنند نتایج بهتری خواهند داشت. فعالیت های توانبخشی و بازتوانی در یک مرکز توانبخشی یا در خانه با حمایت تیم درمانگران انجام میشود.
برای کسب نتایج بهتر، توانبخشی باید فشرده و دارای ساختاری باشد تا حدالامکان زمان درمان ( فیزیوتراپی) به صورت برنامه ریزی شده پیش رود.
اولین کاری که دکتر فیزیوتراپی انجام میدهد این است که به بیمار (و خانواده یا مراقبش) کمک میکند اهداف بازیابی را تعیین کند. اهدافی مثل، راه رفتن مجدد، لباس پوشیدن و سوار و یا خارج از ماشین. این اهداف باید مرتبا بررسی و به بروز شوند.
سپس دکتر فیزیوتراپی به بیمار و مراقبش کمک می کند که به این اهداف برسند.
کارهایی که بیمار باید تمرین کند :
آموزش گام برداشتن و حرکت کردن
یکی از مهمترین هدف هایی که بعد از بروز سکته مغزی مورد توجه قرار میگیرد، توانایی راه رفتن به طور مستقل است. دکتر فیزیوتراپی با استفاده از تکنیک های مختلف به بیماران کمک میکنند توانایی راه رفتن خود را به دست آوردند.
چند نمونه از تکنیکهای گام برداشتن:
- تمرینات پا که روی راه رفتن متمرکز میشوند مثل تمرین اجزای راه رفتن (مثلا جلو عقب رفتن با پای ناتوان شده)
- تمرینات قدرتی برای پای ناتوان شده
- تمرین راه رفتن روی زمین
- کلاس های تمرینات دایره ای که در آن تمرینات مربوط به راه رفتن انجام میشود.
- تجویز ابزار کمکی مثل عصا و چوب دستی
- آموزش قدم برداشتن به کمک دستگاه های توانبخشی رباتیک یا الکترومکانیکی- این دستگاه‌ها باعث می شود بیمار زمان بیشتری را به انجام تمرین راه رفتن بپردازد.
- تحریک موزون شنیداری، که در آن بیمار قدم هایش را با ضرب آهنگ هماهنگ میکند تا بتواند ماهیت موزون و متقارن راه رفتن را حفظ نماید.
- آموزش تردمیل
بهبود تعادل
اختلال تعادل در سکته مغزی بسیار شایع است. تعادل ضعیف باعث از بین رفتن توانایی حرکت و افتادن بیمار میشود. دکتر فیزیوتراپی عواملی که باعث عدم تعادل میشوند (مثل ضعف پا، اختلال ادراکی یا اشکال در سیستم دهلیزی) را بررسی کرده و بر اساس آن تمرینات مناسب و ایمن را برای بیمار تجویز میکند.
چند نمونه از تمریناتی که دکتر فیزیوتراپی برای حفظ تعادل برای بیمار استفاده میکند :
- تقویت عضلات شکم
- تمرین کشیدن دست به سمت پاها در حالت نشسته
- تمرینات عملکردی در حالت ایستاده (مثل رسیدن به اجسام و حرکت دادن آنها از یک مکان به مکان دیگر)
- آموزش راه رفتن همراه با چالشهای تعادل (مثل حرکت بین موانع)
- تمرینات تقویت پاها
- تجویز ارتز قوزک پا (یک آتل است که به نگه داشتن پا کمک میکند)
در فیزیوتراپی بعد از سکته مغزی حرکت و تعادل آموزش داده میشود.
بازیابی کارایی بازو
دو سوم افراد مبتلا به سکته مغزی نمیتوانند بازوی آسیب دیده خود را حرکت دهند و متاسفانه بسیاری از آنها کارایی بازوی را به طور کامل به دست نمی آورند.
چند تکینیکی که دکتر فیزیوتراپی برای کمک به بهبود کارایی بازو استفاده میکند :
- تمرینات عملکردی- یعنی تمرین بسیار فشرده و مکرر فعالیت های عملکردی بازو
- تمرین دو طرفه بازو – با استفاده از هر دو بازو، وظایف عملکردی یا الگوهای حرکت موزون تمرین میشوند.
- ایجاد محدودیت حرکتی – در این تمرین بدون استفاده از بازوی سالم تنها بازوی آسیب دیده تمرین داده میشود.
- تحریک الکتریکی– اگر عضلات بیمار بسیار ضعیف شده باشد به طوریکه کارایی خود را از دست داده باشد با وسیله ای که در آن برق جریان دارد برای تحریک عضله استفاده میشود (از این تکنیک در آموزش قدم برداشتن نیز استفاده می شود)
- تمرین بازو با کمک ربات- مانند تمرینات حرکتی، دستگاه های رباتیک باعث میشود بیمار زمان بیشتری به تمرین فعال و غیر فعال حرکت بازو بپردازد.
- واقعیت مجازی- در برخی مراکز، از تکنولوژی‌هایی مثل واقعیت مجازی و بازی های تعاملی برای تکمیل مراقبت های رایج و افزایش زمان درمان استفاده میشود.
مدیریت انقباض عضلات
سکته مغزی روی میزان کشش عضلات که به آن تون عضله میگویند، تاثیر میگذارد. در بسیاری از افراد، سکته مغزی موجب کاهش توان عضله شده و عضلات را سست‌تر میکند. اما در برخی کشش عضلات افزایش یافته و باعث سفت و منقبض‌تر شدن عضلات میشود.
انقباض عضلات باعث درد و تغییر شکل در ناحیه‌ی آسیب دیده مثل پنجه دستها میشود. دکتر فیزیوتراپی با استفاده از چند تکنیک مختلف مثل انواع تمرینات کششی میتواند به رفع این مشکل کمک کند. در برخی موارد، پزشک برای کاهش انقباض سم بوتولینوم به ناحیه آسیب دیده تزریق میکند. بعد از آرام و شل شدن عضلات به واسطه تزریق، دکتر فیزیوتراپی برای آموزش دادن تمرینات کششی، انجام تحریک الکتریکی یا تغییر برنامه‌ی توانبخشی، بیمار را ویزیت میکند.
تمرین قلبی تنفسی
حفظ و بهبود وضعیت قلبی تنفسی از بخشهای مهم توانبخشی سکته مغزی به شمار میرود. بدین منظور از تمرینات هوازی مثل راه رفتن روی تردمیل یا روی زمین و تمرینات دایره ای استفاده میشود.
دکتر فیزیوتراپی بر اساس نیاز و میزان عملکرد بیمار و با توجه به ناتوانی یا مشکلاتی که سکته برای بیمار ایجاد کرده است، تمرینات هوازی را تعیین میکند.
مرحله ی بلند مدت (مزمن)
اغلب به بیماران سکته مغزی گفته میشود، بازیابی توانایی های فیزیکی بعد از گذشت 3 تا 6 ماه از بروز سکته مغزی اندک است؛ ولی طبق تحقیقات انجام شده، حتی چند سال بعد از ابتلا به سکته مغزی، بیمار میتواند با تمرینات اصولی و صحیح توانایی های فیزیکی خود را تا حدود زیادی به دست آورد.
دکتر فیزیوتراپی بر اساس نیاز و اهداف بیمار یک برنامه فردی طراحی میکند تا روی تمام موارد مذکور کار کند.
از آنجایی که طبق تحقیقات، بعد از ابتلا به سکته مغزی میزان فعالیت فیزیکی و تناسب اندام کاهش پیدا میکند، انجام تمریناتی که باعث افزایش تناسب اندام بیمار میشوند به بهبود عملکرد و کاهش ناتوانی و مرگ و میر کمک میکنند.
یکی دیگر از بخش های مهم مدیریت بیمار، این است که احتمال بروز سکته مغزی جدید کاهش داده شود. دکتر فیزیوتراپی با استفاده از استراتژی‌هایی که باعث افزایش سطح فعالیت جسمانی و حفظ وزن مناسب بیمار میشود، نقش مهمی در تغییر سبک زندگی بیمار و پیشگیری از ابتلای مجدد به سکته مغزی ایفا میکنند. .
میزان اثربخشی فیزیوتراپی در بهبودی بیماران سکته مغزی
بسیاری از مطالعات نشان میدهند که مداخلات فیزیوتراپی به بهبود عملکرد بازو، تعادل و راه رفتن کمک میکنند. براساس یافته های به دست آمده دستورالعمل های مشخصی برای استفاده از این روشهای درمانی ارائه شده است.
دکتر فیزیوتراپی برای تهیه یک برنامه درمانی کارآمد از سنجش‌ها و ابزارهای ارزیابی متعددی استفاده میکند. بر اساس تحقیقات انجام شده، فیزیوتراپی در بازآموزی حرکات عملکردی بسیار موثر هستند. در این بازآموزی‌ها، بر اساس نیاز و توانایی بیمار عملکردهای آسیب دیده و تمرین راه رفتن روی تردمیل آموزش داده میشود.
در کل، هر چه بیمار در جلسات درمانی فعالتر باشد بهبودی بیشتری خواهد داشت.
در صورت کند پیشرفتن بهبودی آیا باید نگران شد؟
بیماری های زمینه ای مثل مشکلات قلبی و عملکردهایی که بعد از سکته دچار اختلال شدند، روی بازتوانی تاثیر می‌گذارند. به طور مثال، سکته مغزی باعث اختلال تفکر و حافظه میشود و همین امر همکاری بیمار در توانبخشی را مختل میکند. معمولا این مشکلات در هفته های اول بعد از سکته خود را نشان میدهند. تیم توانبخشی سعی میکند با برنامه ریزی میزان بهبودی بیمار را افزایش دهد و سایر بیماریهای زمینه ای را کنترل کند.
گاهی بیمار حس میکند بهبودی‌اش متوقف یا کند شده است. دکتر فیزیوتراپی با استفاده از تستهای استاندارد، که می تواند روش خوبی برای پیگیری بهبودی در طول زمان باشد، پیشرفت شما را مرتبأ اندازه گیری میکند. این همچنین میتواند نشان دهد که بهبودی با چه سرعتی ادامه دارد. اغلب پس از چندین ماه پس از سکته مغزی بهبودی کند میشود، اما با درمان، حمایت و ذهنیت درست بهبودی ابدأ متوقف نخواهد شد .
چقد طول می کشد بیمار بهبود پیدا کند؟
بهبودی پس از سکته مغزی به سلولهای عصبی مغز که عملکرد سلولهای آسیب دیده را بر عهده دارند و یا رشد ارتباطات سلولی جدیدی که در پاسخ به آموزش و درمان ایجاد می شوند، بستگی دارد. به این فرآیند انعطاف پذیری عصبی گفته میشود و می تواند در هر مرحله پس از سکته رخ دهد و با توجه به شرایط مناسب می تواند ادامه یابد.
دکتر فیزیوتراپی میتواند بیمار را در استفاده از روشهای ایمن و موثر برای ایجاد انعطاف پذیری عصبی و بهبود عملکرد راهنمایی کند. آنها یک برنامه حرکتی هدفمند، فشرده، معنی دار و قابل تعمیم به طیف وسیعی از موقعیت‌ها را تهیه میکنند، تا مغز بیمار بتواند یاد بگیرد دوباره عادی حرکت کند.
