آرتروز در واقع التهاب یک یا چند مفصل در بدن است. درد، ورم، و سفتی از علائم اولیه ابتلا به آرتروز هستند. همه مفاصل بدن می توانند تحت تاثیر این بیماری قرار گیرند، اما این مشکل بیشتر در مفصل زانو مشاهده می شود. آرتروز مفصل زانو می تواند انجام بسیاری از فعالیت های روزمره همچون راه رفتن یا بالا رفتن از پله را برای فرد دشوار نماید. این شرایط دلیل اصلی از دست دادن زمان کاری و ایجاد ناتوانی های جدی برای بسیاری از افراد است. رایج ترین نوع آرتروز عبارت از استئوآرتریت و آرتریت روماتوئید هستند، اما بیش از 100 نوع مختلف از این بیماری وجود دارد. با وجودی که بیماری آرتروز عمدتاً افراد بزرگسال را تحت تاثیر خود قرار می دهد، با این وجود بعضی از انواع بیماری می تواند در کودکان مشاهده شود. هر چند هیچ درمان مشخصی برای آرتروز وجود ندارد، اما امروزه بسیاری روش های مختلف برای کمک به کاهش درد بیمار و حفظ سطح فعالیت فرد وجود دارد.

فیزیوتراپی می تواند دامنه حرکت و انعطاف پذیری مفصل را افزایش داده و به تقویت عضلات پا کمک نماید. متخصصان فیزیوتراپی در کلینیک شمیم می توانند به بیمار برنامه های حرکتی خاص به منظور تامین نیازهای درمانی و تغییر سبک زندگی را آموزش دهند. در این کلینیک از انواع روش های فیزیوتراپی و تمرین های ورزشی برای درمان آرتروز زانو استفاده می شود. این روش ها در قسمت «درمان آرتروز» در این مقاله توضیح داده می شوند.

انواع آرتروز زانو

انواع اصلی آرتروز که می توانند بر مفصل زانو تاثیر گذارند، عبارت از استئو آرتریت، آرتریت روماتوئید و آرتریت پس از آسیب دیدگی هستند.

استئو آرتریت

استئو آرتریت رایج ترین نوع ابتلا به آرتروز زانو است. این بیماری یک نوع خاص از آرتروز فرسایشی است که در اکثر مواقع در افراد بالای 50 سال مشاهده می شود. با این وجود احتمال ابتلا به این بیماری در افراد جوان تر نیز وجود دارد. در موارد ابتلا به استئو آرتریت، غضروف مفصل زانو به تدریج از بین می رود. با از بین رفتن غضروف، سطح آن ساییده و ناهموار شده و به این ترتیب فضای بین استخوان ها که نقش مانع را در برابر سایش آنها به یکدیگر دارد، به تدریج کاهش پیدا می کند. به این ترتیب استخوان ها به هم ساییده شده و زائده های استخوانی دردناک در محل آسیب دیدگی ایجاد می شود. بیماری استئو آرتریت به تدریج توسعه پیدا کرده و درد ناشی از آن با گذشت زمان تشدید می شود. 

آرتریت روماتوئید

آرتریت روماتوئید یک بیماری مزمن است که به مفاصل مختلف در کل بدن همچون مفصل زانو حمله می کند. این بیماری به صورت متقارن عمل می کند، به این معنی که معمولاً مفاصل مشابه در دو سمت بدن تحت تاثیر آن قرار می گیرند. در موارد ابتلا به آرتریت روماتوئید، غشای سینویال (کپسول مفصلی) که سطح مفصل زانو را می پوشاند به تدریج ملتهب شده و این شرایط باعث ایجاد درد در مفصل زانو و سفتی آن می شود. آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است. به این معنی که سیستم ایمنی بدن به بافت های خود بدن حمله می کند. به این ترتیب سیستم ایمنی به بافت های عادی بدن (همچون غضروف ها و رباط ها) آسیب وارد می کند و باعث نرم شدن استخوان می شود.

آرتریت پس از آسیب دیدگی

آرتریت پس از ضربه، یک شکل از بیماری آرتروز است که پس از آسیب دیدگی زانو ایجاد می شود. برای مثال، شکستگی استخوان می تواند باعث وارد شدن آسیب به سطح مفصل شده و ابتلا به آرتروز را سال ها پس از آسیب دیدگی به همراه داشته باشد. پارگی منیسک و آسیب دیدگی رباط می تواند باعث ناتوانی و فرسایش اضافی مفصل زانو شود و در ادامه با گذشت زمان باعث ابتلای فرد به آرتروز می شود.

علائم  و نشانه ها

مفصل زانوی آسیب دیده به خاطر آرتروز ممکن است دردناک شده و دچار التهاب شود. معمولاً، علائم درد در این شرایط به تدریج و با گذشت زمان ایجاد می شوند، اما شروع یکباره این علائم نیز در بعضی موارد خاص دیده شده است. در این شرایط می توان علائم دیگر به شرح زیر را نیز مشاهده کرد:

•    مفصل ممکن است سفت و ملتهب شده و به این ترتیب خم و راست کردن زانو برای بیمار دشوار گردد.
•    درد و ورم ممکن است در هنگام بیدار شدن از خواب یا پس از نشستن یا استراحت تشدید شود.
•    انجام فعالیت های شدید می تواند باعث ایجاد درد و عود علائم بیماری شود.
•    شل شدن بخشی های مختلف غضروف و سایر بافت ها می توانند در حرکت هموار مفصل اختلال ایجاد کند. به این ترتیب زانو ممکن است قفل شده یا در هنگام

بیدار شدن از خواب گیر بیفتد. در این شرایط همچنین می توان صداهای مختلف را هنگام حرکت دادن زانو احساس کرد (کریپتوس).
•    درد ممکن است باعث احساس ضعف یا خم شدن زانو شود.
•    بسیاری افراد مبتلا به آرتروز با افزایش درد مفصل خود در آب و هوای بارانی مواجه می شوند.

تشخیص

در طول جلسه ملاقات با پزشک، سوالاتی درباره علائم بیماری و سابقه آن از بیمار پرسیده می شود. علاوه بر این پزشک از معاینات فیزیکی و آزمایش های مختلف همچون عکس برداری رادیولوژی و آزمایش خون برای تشخیص مشکل ایجاد شده استفاده می نماید.

معاینات فیزیکی

در طول انجام معاینات فیزیکی، پزشک مسائل زیر را بررسی می نماید:
•    التهاب مفصل، گرم شدن، یا قرمزی آن
•    ناراحتی در نواحی اطراف مفصل
•    دامنه حرکت غیر فعال (با کمک افراد دیگر) و فعال (فقط با نیروی خود فرد)
•    عدم پایداری مفصل
•    کریپتوس (احساس سایش در داخل مفصل) حرکتی مفصل
•    درد در هنگام قرار گرفتن وزن بدن بر روی مفصل
•    مشکلات مربوط به راه رفتن (الگوی راه رفتن بیمار)
•    بررسی هر گونه علائم آسیب دیدگی عضلات، تاندون ها، و رباط های اطراف مفصل زانو
•    درگیر شدن سایر مفاصل (که نشانه ای از ابتلا به آرتریت روماتوئید می باشد)

آزمایش های تصویر برداری

آزمایش های تصویر برداری مورد استفاده برای بررسی وضعیت ابتلا به آرتروز به شرح زیر هستند:
•    عکس برداری رادیولوژی: این روش می تواند تصویرهای دقیق از ساختارهای متراکم بدن همچون استخوان ها تهیه نماید. این تصاویر می توانند به تشخیص نوع خاص آرتروز ایجاد شده برای بیمار کمک موثر نماید. عکس برداری رادیولوژی از مفصل زانو می تواند تنگ شدن فضای مفصلی، ایجاد تغییر در شرایط استخوان ها و تشکیل زائده های استخوانی را نشان دهد (استئوفیت).

•    سایر آزمایش ها: گاهی اوقات برای تشخیص بهتر مشکل، از اسکن ام آر آی (MRI)، سی تی اسکن (CT)، یا اسکن استخوان جهت بررسی وضعیت استخوان ها و بافت های نرم در محل مفصل زانو استفاده می شود

•    بررسی های آزمایشگاهی: متخصص فیزیوتراپی همچنین ممکن است به بیمار پیشنهاد دهد از آزمایش خون برای تعیین نوع خاص ابتلا به آرتروز استفاده کند. در بعضی از انواع ابتلا به آرتروز مثل آرتریت روماتوئید، آزمایش خون می تواند به تشخیص صحیح مشکل کمک موثر نماید.

راه ها و روش های درمان

فیزیوتراپی

درمان های فیزیوتراپی با هدف بهبود علائم بیماری همچون درد، ورم، و سفتی مفصل انجام می شوند و بیمار می بایست پس از یک یا چند جلسه فیزیوتراپی، تاثیرات مثبت ناشی از این روش های درمانی را در وضعیت خود بطور مشخص مشاهده نماید.

اهداف اصلی فیزیوتراپی برای آرتروز زانو به شرح زیر هستند:
1.    کاهش درد و التهاب زانو
2.    عادی کردن دامنه حرکت مفصل زانو
3.    تقویت عضلات زانو و بطور خاص عضله چهار سر ران و زرد پی
4.    تقویت عضلات پایین تنه شامل ماهیچه ساق پا، ران و عضلات لگنی
5.    بهبود وضعیت قرارگیری استخوان کشکک و عملکرد آن
6.    عادی کردن طول عضله
7.    بهبود تحریک پذیری، چالاکی و وضعیت تعادل
8.    بهبود تکنیک و نحوه انجام فعالیت هایی مثل راه رفتن یا چمباتمه زدن.

درمان های غیر فعال

درمان های غیر فعال مورد استفاده در فیزیوتراپی به شرح زیر هستند:

•    سرما درمانی: این روش می تواند باعث کاهش چرخش خوش در بدن شده و به این ترتیب کاهش التهاب مفصل را به همراه داشته باشد. برای مثال، فیزیوتراپ ممکن است از کمپرس سرد بر روی مفصل زانو در این حالت استفاده کند.

•    گرما درمانی: این روش با افزایش چرخش خون در بدن می تواند سفتی مفاصل زانو و عضلات اطراف آن را کاهش دهد. برای مثال، دکتر فیزیوتراپی می تواند با قرار دادن پد گرمایشی بر روی مفصل زانو، فرآیند چرخش خون در این ناحیه از بدن را بهبود بخشد.

•    آب درمانی: در این روش از آب برای کاهش علائم ابتلا به آرتروز زانو استفاده می شود. آب درمانی دارای مزایای مشخص برای بیمار است. برای مثال، بیمار در این شرایط می تواند به آرامی و بدون وارد شدن فشار بیش از حد به مفصل تمرین های حرکتی را شروع نماید. علاوه بر این، قرار دادن مفصل درآب گرم می تواند به تسهیل حرکت و نیز کاهش درد مفصل و سایر علائم بیماری کمک موثر نماید.

•    درمان با امواج مافوق صوت: مطالعات قدیمی انجام شده در این رابطه ادعا می کردند استفاده از این روش هیچ فایده ای برای درمان آرتروز زانو ندارد. به هر حال، مطالعات جدید تر نشان می دهند این روش درمانی می تواند به کاهش درد و بهبود شرایط هوازی (ایروبیک) کمک موثر نماید.

•    ماساژ درمانی: تا همین چند سال پیش، اثربخشی ماساژ بر درمان علائم آرتروز تایید نشده بود. با این وجود یک مطالعه جدید انجام شده در این حوزه نشان می دهد روش های درمانی که در آنها از  ماساژ استفاده می شود، می تواند تاثیر مثبت بر علائم بیماری داشته و تکنیک های استاندارد ماساژ می توانند به صورت بی خطر باعث کاهش درد و بهبود عملکرد بیمار شود.

•    درمان دستی: نتایج حاصل از بررسی ها نشان می دهد این روش درمانی می تواند نقش موثر در حذف فاکتورهای بیماری مثل درد و بی حرکت شدن مفاصل داشته باشد. به هر حال، این روش فقط زمانی موثر است که به همراه تمرین های حرکتی فعال مورد استفاده قرار گیرد. به این ترتیب بیمار به تدریج می تواند تمرین های حرکتی پیشرفته تر انجام دهد. یک مطالعه انجام شده در این حوزه ثابت کرده است درمان دستی می تواند به کاهش درد و سفتی مفاصل کمک موثر نماید.

•    الکترو درمانی: تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS) یک مثال از الکترو درمانی است که دارای تاثیرات مثبت بر کاهش درد و بهبود عملکرد فیزیکی فرد می باشد. در این روش درمانی از الکتریسیته جاری که بطور مستقیم به پوست و بافت اطراف مفصل زانو هدایت می شود، برای درمان علائم بیماری استفاده می گردد. علیرغم تاثیرات مثبت این روش درمانی، تحریک الکتریکی تاثیری بر تقویت عضله چهار سر ران ندارد.

روش های درمان فعال

روش های درمان فعال مورد استفاده در فیزیوتراپی به شرح زیر هستند:

•    تمرین های حرکتی تقویتی: متخصص فیزیوتراپی به بیمار تمرین های خاص آموزش می دهد که امکان انجام آنها در خانه برای تقویت عضلات وجود دارد. کار کردن با عضلات در ناحیه پا می تواند مفاصل زانوی شما را قوی تر نماید. تقویت این عضلات به تنهایی می تواند به کاهش درد در مفصل زانو به خاطر آرتروز کمک موثر کند.

•    تمرین های حرکتی انعطاف پذیری: به خاطر اینکه آرتوز زانو اغلب حرکت مفصل را دشوار می کند، تمرین های حرکتی انعطاف پذیری در این رابطه از اهمیت بسیار زیاد برخوردار هستند. با انجام منظم این تمرین ها می تواند دامنه حرکتی عضلات را افزایش داده و آن ها را انعطاف پذیر تر کرد. به این ترتیب امکان بازیابی فعالیت های عادی مفصل زانو فراهم می شود.

حرکات ورزشی تقویتی و انعطاف پذیری

حرکت دادن زانوها آخرین چیزی است که فرد مبتلا به آرتروز به دنبال آن است. اما تمرین های حرکتی می توانند به خم شدن زانوها و تقویت مفاصل اطراف آن کمک موثر نمایند. در ادامه، 5 تمرین حرکتی به منظور کمک به کنترل آرتروز در مفصل زانو ارائه شده است. این تمرین ها فقط به منظور آشنایی شما ارائه شده و قبل از انجام آنها، لازم است درباره مناسب بودن آنها با توجه به شرایط بیماری با دکتر فیزیوتراپی صحبت شود. هیچگاه در شرایطی که درد دارید، برای انجام این تمرین ها به خود فشار وارد نکنید، زیرا انجام این کار می تواند بیشتر از سودمند بودن، برای مفاصل شما مضر باشد. به هر حال مقداری ناراحتی و درد در هنگام شروع این تمرین ها مسئله ای عادی محسوب می شود، اما اگر این درد با گذشت زمان بر طرف نشد، لازم است با متخصص فیزیوتراپی در این رابطه ملاقات شود.

تمرین 1: کشیدن عضله چهار سر ران می تواند به کاهش گرفتگی در مفاصل زانو کمک نماید.

•    برای انجام این حرکت در حالت ایستاده قرار گرفته و پاهای خود را از یکدیگر فاصله دهید.
•    زانوی راست خود را خم کره و سر پای راست را با دست خود بگیرید.
•    پاشنه پای خود را تا حد ممکن به ماهیچه سرینی نزدیک کنید. در این شرایط می توانید از دیوار برای حفظ تعادل خود استفاده نمایید.
•    این وضعیت را برای 30 ثانیه حفظ کرده و حرکت را با پای چپ تکرار کنید.
•    این حرکت را 3 بار در روز انجام دهید.
 
تمرین 2: حرکت کشش آرام ماهیچه ساق پا می تواند به افزایش انعطاف پذیری در عضلات پا و مفاصل زانو کمک نماید.

•    پای راست خود را اندکی جلوتر از پای چپ قرار دهید. پای راست خود را خم کنید و مطمئن شوید زانو جلوتر از انگشتان پا قرار نمی گیرد.
•    پای چپ خود را صاف نگه دارید و پاشنه پای چپ را تا زمانی به سمت زمین فشار دهید که کشیدگی در ماهیچه ساق پای چپ ایجاد شود.
•    این وضعیت را برای 30 ثانیه حفظ کرده و سپس با پای مقابل حرکت را تکرار نمایید.
•    این حرکت را 3 بار در روز انجام دهید.
 
تمرین 3: حرکت بلند کردن پا در حالت نشسته می تواند به تقویت عضلات اطراف مفصل زانو کمک نماید.

•    بر روی یک صندلی نشسته و هر دو پای خود را در زاویه 90 درجه خم کنید.
•    به آرامی پای راست خود را به مقداری بالا بیاورید که به موازات زمین قرار گیرد. در این شرایط می بایست پای چپ بر روی زمین قرار داشته باشد.
•    این وضعیت را برای 30 ثانیه حفظ کنید و سپس به آرامی پای راست خود را روی زمین قرار دهید. سپس این حرکت را با پای چپ تکرار نمایید.
•    این حرکت را 10 بار در روز تکرار کنید.
 
تمرین 4: تمرین های استپ آپ می تواند به تقویت پاها کمک کرده و انجام فعالیت های روزمره همچون بالا رفتن از پله را برای بیمار ساده نماید. برای این تمرین لازم است از یک پله یا یک چهار پایه استفاده شود.

•    در جلوی یک پلکان به صورتی بایستید که پاهای شما از هم فاصله داشته باشد.
•    پای راست خود را بر روی پلکان قرار دهید و سپس این کار را با پای چپ انجام دهید.
•    بطور معکوس از پلکان پایین بیایید. به این ترتیب ابتدا پای چپ و سپس پای راست بر روی زمین قرار می گیرند.
•    این فعالیت را برای 30 ثانیه در هر بار انجام دهید. برای حفظ تعادل در این حالت می توان از یک میله محافظ استفاده کرد.
•    این حرکت را برای 10 مرتبه 2 بار در هر روز تکرار نمایید.
 
تمرین 5: این تمرین کششی می تواند به کاهش سفتی عضله زرد پی کمک موثر نماید (در واقع سفت شدن عضله زرد پی می تواند درد زانو را افزایش دهد).

•    به پشت دراز کشیده و پاهای خود را صاف کنید.
•    پای راست خود را بلند کرده و به سمت سینه تا زمانی حرکت دهید که بدون ناراحتی و درد احساس کشیدگی در ناحیه پا داشته باشید. پای خود را با کمک دست

ها صاف نگه داشته یا از یک بند برای این کار استفاده نمایید.

•    اگر این حرکت برای شما سخت بود، می توانید کمی پای خود را خم کرده یا آن را زیاد بالا نبرید.
•    این وضعیت را برای 30 ثانیه حفظ کرده و سپس حرکت را با پای مقابل تکرار نمایید.
•    این حرکت را 3 بار در هر روز تکرار کنید.