تحریک مغناطیسی مکرر مغز از راه جمجمه (rTMS- repetitive transcranial magnetic stimulation) یا همان روش آر تی ام اس می‌تواند یک ابزار مفید برای کمک به نجات‌یافتگان از سکته مغزی جهت بازیابی مجدد توانایی راه رفتن به طور مستقل باشد.
درمان سکته‌ی مغزی به روش آر تی ام اس، یک روش غیرتهاجمی برای تحریک مغز است. برای انجام این روش، کویل‌های مغناطیسی روی پوست سر فرد قرار می‌گیرند و پالس‌های الکترومغناطیسی کوتاهی از طریق کویل به نواحی خاصی از مغز فرستاده می‌شوند. اگرچه برای بیمارانی که تحت این روش درمانی قرار می‌گیرند، این پالس‌ها فقط باعث ایجاد یک احساس “کوبیدن یا ضربه زدن” تقریباً غیر محسوس می‌شوند، آن‌ها به مغز می‌رسند و جریان‌های الکتریکی را برانگیخته کرده تا سلول‌های عصبی را تحریک می‌کنند. محققان همچنین به کاوش درباره‌ی پتانسیلی که این تکنیک برای بهبود زندگی پس از سکته مغزی دارد، پرداخته‌اند.
سکته‌ی مغزی چیست؟
سکته مغزی نوعی بیماری است که در آن شریان‌های منتهی به مغز و درون آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سکته مغزی هنگامی رخ می‌دهد که رگ خونی که اکسیژن و مواد مغذی را به مغز منتقل می‌کند، توسط یک لخته‌ی خن مسدود شده یا ترکیده می‌شود (یا پاره می‌شود). وقتی این اتفاق بیفتد، بخشی از مغز نمی‌تواند خون (و اکسیژن) مورد نیاز خود را دریافت کند، بنابراین آن بخش از مغز و سلول‌های مغزی می‌میرند.
سکته مغزی می‌تواند به دلیل لخته شدن جریان خون به سمت مغز باشد (به آن سكته مغزی ایسکمیک می‌گویند) یا پارگی رگ خونی و قطع شدن جریان خون به مغز (که به آن سکته مغزی هموراژیک گفته می‌شود) ایجاد می‌شود. TIA (حمله ایسکمیک گذرا) یا ” سکته مغزی خفیف”، بر اثر لخته شدن موقتی خون در رگ رخ می‌دهد.
مغز اندام بسیار پیچیده‌ای است که عملکردهای مختلف بدن را کنترل می‌کند. اگر سکته مغزی رخ دهد و جریان خون نتواند به ناحیه‌ای که عملکرد خاصی از بدن را کنترل می‌کند برسد، آن قسمت از بدن دیگر آن‌طور که باید عمل نمی‌کند.
درمان سکته مغزی با روش آر تی ام اس چگونه است؟
درمان سکته‌ی مغزی به روش تحریک مغزی یا روش آر تی ام اس، یک روش بدون درد و غیرتهاجمی است که برای تحریک سیستم عصبی مرکزی استفاده می‌شود. جریان‌های الکتریکی لازم برای تحریک مغز، با تغییر سریع میدان‌های مغناطیسی تولید می‌شوند که توسط یک جریان الکتریکی مختصر با شدت زیاد شروع می‌شوند که از طریق کویل بر روی پوست سر نگه داشته می‌شوند. میدان مغناطیسی بعدی که ایجاد می‌شود، عمود بر جریان الکتریسیته در نظر گرفته می‌شود و قادر است از لایه‌های بافت بدن انسان (پوست، استخوان، قشر مغز) با مقاومت (امپدانس) بسیار کمی عبور کند. درمان سکته‌ی مغزی به روش تحریک مغزی را می‌توان از طریق تک پالس، دو پالس، پالس زوج و تکرار شونده (روش آر تی ام اس) تحویل داد.
روش آر تی ام اس روشی است که در حال حاضر تحت بررسی بیشتری برای استفاده به عنوان درمانی برای سکته مغزی است که عمدتاً به دلیل توانایی آن برای تنظیم کردن میزان تحریک‌پذیری در قشر مغز در دوره‌های طولانی‌مدت (در مقایسه با روش آر تی ام اس) می‌باشد. همچنین می‌تواند برخی از فرآیندهای شناختی را تقویت کرده، فعالیت را در مناطق خاص مغز تنظیم کند و اطلاعات علت و معلولی را در مورد نقش مناطق مختلف قشر مغز در عملکرد رفتاری ارائه دهد.
استفاده از روش روش آر تی ام اس، می‌تواند انعطاف‌پذیری عصبی (نوروپلاستیسیته) را در حین تمرینات حرکتی نیز تقویت کند. تحریک مغناطیسی تداخلی تتا (Theta burst stimulation) نوعی از درمان روش آر تی ام اس است که برای تحریک بهتر در تقویت کننده فعالیت سیناپسی (long-term potentiation) و افسردگی مؤثر واقع شده است و در حال حاضر نیز برای استفاده به عنوان درمانی برای سکته مغزی تحت بررسی است. طبق برخی مطالعات تجربی، یک سکته مغزی، به دلیل آزاد شدن یک نیمکره‌ی مغزی از بازدارندگی متقابل از جانب نیمکره مخالف خود، باعث ایجاد بیش فعالی نسبی در نیمکره‌ی دچار آسیب، خواهد شد که این امر برخی از اختلالات مشاهده شده در این جمعیت بیماران را توجیه می‌کند. این پدیده، “فعل و انفعالات بازدارندگی بین نیمکره‌ها” نامیده می‌شود؛ بنابراین تحریک بازدارندگی (روش آر تی ام اس با فرکانس پایین) به نیمکره‌ای که دچار آسیب نشده است، نمی‌تواند برای مهار این مشکل عمل کند. علاوه بر این، محققان دیگر بر این باورند که تحریک نیمکره‌ی دچار آسیب (با روش آر تی ام اس با فرکانس بالا) باعث افزایش خروجی قشر مغز می‌شود و منجر به نتایج درمانی امیدوار کننده‌ای خواهد شد. اگرچه، هنوز دانش کافی در مورد مکانیسم‌های دقیق روش آر تی ام اس وجود ندارد.
در طی روش روش آر تی ام اس، چه اتفاقی می‌افتد؟
برای هر جلسه از درمان سکته‌ی مغزی به روش روش آر تی ام اس، بیمار در یک صندلی معالجه با طراحی ویژه‌ای، دقیقاً مانند نوعی که در مطب دندانپزشکی استفاده می‌شود، قرار می‌گیرد. از آنجا که روش آر تی ام اس از پالس‌های مغناطیسی استفاده می‌کند، قبل از شروع درمان، از بیماران خواسته می‌شود هرگونه اشیاء حساس نسبت به مغناطیس (مانند جواهرات، کارت‌های اعتباری و مواردی دیگر) را درآورند. برای راحتی بیشتر و محافظت از شنوایی گوش‌ها، لازم است که بیماران در طول درمان، گوش‌های خود را بپوشانند، زیرا روش آر تی ام اس با هر پالس، صدای بلندی شبیه به دستگاه MRI ایجاد می‌کند.
در طی اولین جلسه روش آر تی ام اس، چندین سنجش و بررسی برای اطمینان از قرارگیری درست کویل آر تی ام اس بر روی سر بیمار انجام می‌شود. پس از انجام این کار، کویل آر تی ام اس روی پوست سر بیمار معلق می‌ماند. سپس دکتر فیزیوتراپی با ارسال چند پالس کوتاه، آستانه حرکتی بیمار را اندازه‌گیری می‌کند. آستانه حرکتی عبارت است از حداقل توان لازم برای تکان دادن انگشت شست بیمار است و از فردی به فرد دیگر متفاوت می‌باشد. اندازه‌گیری آستانه حرکتی، به دکتر فیزیوتراپی کمک می‌کند تا تنظیمات درمانی را متناسب با شرایط فرد تنظیم کند و میزان انرژی لازم برای تحریک سلول‌های مغزی را تعیین کند.
پس از مشخص شدن آستانه‌ی حرکتی، کویل را جلوتر می‌آورند تا در قسمت جلوی مغز بیمار قرار گیرد. پس از آن درمان شروع می‌شود. در طول درمان، بیماران یک سری صداهای کلیک را می‌شنوند و یک احساس ضربه زدن را در زیر کویل درمان حس می‌کنند.
برای جلسات درمانی بعدی، دیگر نیازی به تعیین آستانه حرکتی نیست مگر اینکه بر خلاف آن مشخص شده باشد، مانند زمانی که در طول دوره درمان داروها تغییر می‌کنند.
عوارض جانبی ناشی از درمان سکته‌ی مغزی با روش روش آر تی ام اس چیست؟
تکنیک روش آر تی ام اس به خوبی قابل تحمل است و با عوارض جانبی اندکی همراه می‌باشد و تنها درصد کمی از بیماران به دلیل این عوارض احتمالی درمان را قطع می‌کنند. شایع‌ترین عارضه جانبی که در تقریباً نیمی از بیماران تحت درمان با روش آر تی ام اس گزارش شده است، سردرد است. این سردرد خفیف بوده و به طور کلی در طول دوره درمان به تدریج کاهش می‌یابد. برای درمان این سردردها می‌توان از داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه استفاده کرد.
چه کسانی نمی‌تواند تحت روش روش آر تی ام اس قرار بگیرند؟
بیمارانی که دارای هر نوع فلز غیر قابل جابجایی در ناحیه‌ی سر خود هستند (به استثنای سیم‌کشی دندان‌ها یا مواد پر کردن دندان) یا در فاصله سی سانتی‌متری از کویل نباید روش آر تی ام اس دریافت کنند. عدم رعایت این قاعده می‌تواند باعث گرم شدن، جابجایی یا نقص در عملکرد آن جسم خارجی و در نتیجه آسیب جدی شود. در زیر فهرستی از ایمپلنت‌های فلزی که می‌تواند مانع از دریافت روش آر تی ام اس در بیمار شود، وجود دارد:
- گیره یا کویل آنوریسم
- استنت در گردن یا مغز
- محرک‌های کاشته شده
- ضربان‌سازهای قلبی (پیس میکر) یا الکتروشوک و دفیبریلاتور قلبی قابل کاشت (ICD)
- الکترود برای نظارت بر فعالیت مغز
- کاشت های فلزی در گوش و چشم شما
- وجود ترکش یا گلوله در سر یا در نزدیکی سر
- خال‌کوبی صورت با جوهر فلزی یا مغناطیسی
- سایر وسایل فلزی یا شیء کاشته شده در داخل یا در نزدیکی سر
آیا درمان سکته‌ی مغزی با روش آر تی ام اس درمان راحتی نیست؟
خیر، شایع‌ترین عارضه جانبی مربوط به این درمان، ناراحتی پوست سر در طول جلسات درمانی بود. این عارضه جانبی به‌طورکلی خفیف تا متوسط است و قبل از هفته اول درمان رخ می‌دهد.
در صورت لزوم، می‌توانید این عارضه را با استفاده از داروهای مسکن بدون نیاز به نسخه درمان کنید. در صورت تداوم این عوارض جانبی، پزشک شما می‌تواند به طور موقت قدرت پالس‌های میدان مغناطیسی را که از قبل تعیین شده‌اند کاهش دهد تا درمان برای بیمار راحت‌تر انجام شود.
کمتر از 5٪ از بیمارانی که تحت درمان با سیستم تی ام اس قرار می‌گیرند، به دلیل عوارض جانبی درمان را قطع کردند.
برای تکمیل فرایند این درمان، چند جلسه لازم داریم؟
به طور متوسط بیماران به حدود 20 جلسه درمان روش آر تی ام اس نیاز دارند. برای به دست آوردن بهترین نتیجه، جلسات درمانی باید 2 یا 3 بار در هفته انجام شود. معمولاً بیمار در طی 8 تا 12 جلسه متوجه اثرات این روش درمانی می‌شود.
آیا روش آر تی ام اس درد دارد؟
افرادی که تحت درمان به روش روش آر تی ام اس قرارگرفته‌اند، “ضربات مغناطیسی” دستگاه را تحریک کننده توصیف می‌کنند اما بدون ایجاد دردی. بعد از چند جلسه بیمار اغلب به این احساس عادت می‌کند.
چه چیزی در هزینه‌ی درمان با روش آر تی ام اس تأثیر می‌گذارد؟
هزینه درمان بستگی به شرایط تحت درمان دارد، زیرا این شرایط و مشکل خاص بیمار است که تعیین می‌کند که چند جلسه مورد نیاز است.
