روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی یک بیماری خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی خودِ بدن به بافتهای طبیعی مفصل حمله میکند، که این باعث التهاب سینوویوم مفصل میشود. همچنین در بیمارانی که از روماتیسم مفصلی زانو رنج میبرند، آنتیبادیها بر علیه غشای پوشاننده سطح مفصل که همان سینوویوم است، ساخته میشود.
این التهاب سینوویوم باعث درد، سفتی، تورم، گرمی و قرمزی میشود روماتیسم مفصلی نامیده می شود. همچنین مفصل درگیر شکل خود را از دست میدهد، که این باعث از دست رفتن دامنه طبیعی حرکت میشود. علائم روماتیسم مفصلی فعال شدن درد و التهاب است، که به آنها دورههای «شعلهوری » گفته میشود، و پس از هر کدام از آنها یک دوره بهبودی (تخفیف) وجود دارد، یعنی زمانی که تورم و درد از بین میرود.
آرتریت روماتوئید میتواند مفاصل بسیاری را درگیر کند. در بعضی افراد، این بیماری بخشهایی غیر از مفاصل، مانند چشمها، خون، ریهها و قلب را درگیر میکند.
در نتیجه، در داخل و اطراف مفصل زانو التهاب ایجاد میشود. به مرور زمان این التهاب باعث آسیبدیدگی مفصل زانو و سطوح مفصلی و نیز ساییدگی سر استخوانهایی که در مفصل زانو قرار دارند، خواهد شد.
علائم و نشانه ها
اغلب روماتیسم مفصلی، یک بیماری مزمن است، با این حال، علائم آن شدت و دوامی متغیر داشته و گاهی ناگهان ظاهر شده و دوباره ناپدید میشوند. افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی دورههایی از افزایش فعالیت بیماری را تجربه میکنند که به آنها دورههای شعلهوری گفته میشود، و بعد از هر یک از آنها دورهای وجود دارد که در آن نشانه های بیماری بسیار کمتر شده یا از بین میروند و به آن دوره بهبودی (تخفیف) گفته میشود.
اگر برخی از علائم زیر را دارید، بهتر است با یک دکتر فیزیوتراپی مشورت کنید:
• درد و سفتی مفاصل در هنگام صبح یا پس از یک استراحت طولانی که بیش از یک ساعت ادامه مییابد.
• التهاب نزدیکترین مفاصل به ناحیه مچ دست مانند مفاصل انگشتان دست و مفصل مچ دست، البته ممکن است گردن، شانهها، روماتیسم آرنج ، باسن، زانوها، مچ پاها، و مفاصل پایینتر از مچ پا نیز درگیر شوند.
• وجود الگوی متقارن التهاب، به این معنی که معمولاً هر دو طرف بدن همزمان درگیر میشوند.
• خستگی، تب گاه و بیگاه، و احساس ناخوشی کلی (یا همان کسالت)
حدود 25% از مبتلایان به روماتیسم مفصلی با پیشرفت بیماری دچار تودههای کوچکی از بافت در زیرپوست میشوند که ندولهای روماتیسمی نام داشته و اندازههای متفاوتی دارند. معمولاً این برآمدگیها دردناک نیستند.
اگر هر کدام از علائم فوقالذکر را دارید، حتماً از یک پزشک بخواهید که شما را از لحاظ ابتلا به روماتیسم مفصلی چک کنند. روماتیسم مفصلی میتواند باعث ایجاد آرتروز در مفصل و نیاز به تعویض مفصل را در حالت های حاد ایجاد کند ، جراحی تعویض مفصل مچ پا میتواند مثالی برای این موضوع باشد .
علت ها و دلایل
علل های بروز روماتیسم مفصلی دقیقاً مشخص نیستند. اما تحقیقات نشان دادهاند که چندین عامل در بروز این بیماری نقش دارند؛این عوامل عبارتند از:
ژنتیک: ژنهای به خصوصی وجود دارند که بر نحوه عملکرد سیستم ایمنی تأثیر میگذارند (برای برخی افراد، عوامل ژنتیک نقش تعیین کنندهای در ابتلا به روماتیسم مفصلی دارند).
محیط: در افرادی که از لحاظ ژنتیکی مستعد ابتلا به روماتیسم مفصلی هستند، یک عفونت میتواند باعث بروز این بیماری شود. البته، روماتیسم مفصلی مسری نیست و از کسی به شما انتقال نمییابد.
تأثیرات روماتیسم مفصلی
روماتیسم مفصلی میتواند باعث التهاب مفاصل شود، که این باعث کاهش توانایی فرد در انجام فعالیتهای روزانهاش میشود. روماتیسم مفصلی، در صورت عدم درمان روماتیسم مچ پا ، بدتر شده و مفاصل را تخریب میکند. بعضی از تأثیرات روماتیسم مفصلی که پس از آغاز بیماری بروز میکنند به شرح زیر میباشند:
تاندونها ملتهب شده و ممکن است پاره شوند.
تورم، علاوه بر تخریب استخوان و غضروف مفاصل، به رباطهای نگه دارنده مفاصل نیز آسیب زده یا آنها را تخریب میکند.
فرسایش استخوانهای مفصل باعث درد و بدشکلی اندامها میشود.
تشخیص
اگر در چند مفصل از دو طرف بدنتان دچار ناراحتی و تورم مداوم هستید، به یک پزشک مراجعه کنید. تشخیص و درمان زود هنگام به کاهش سرعت پیشرفت این بیماری کمک میکند.
هنگامی که دکتر فیزیوتراپی علائمتان را مشاهده کرد، از شما در مورد تاریخچه پزشکیتان خواهد پرسید و مفاصلی که باعث ناراحتیتان شدهاند را معاینه خواهد کرد. او همچنین، در صورت نیاز به تأیید تشخیص روماتیسم مفصلی و تعیین گستردگی و شدت آسیبدیدگی مفاصل، دستور به انجام آزمایشهای دیگری میدهد، که عبارتند از:
آزمایشهای خون
آزمایش فاکتور روماتوئید، با هدف جستجو برای یک آنتیبادی به نام فاکتور روماتوئید انجام میشود. حدود 70 تا 90% از افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی این آنتیبادی را دارند. البته، این امکان هم وجود دارد که فردی فاکتور روماتوئید را در خونش داشته باشد اما روماتیسم مفصلی نداشته باشد.
در آزمایش دیگری سرعت رسوب گلبولی (یا نرخ رسوب) اندازهگیری میشود، که وجود یک فرایند التهابی در بدن فرد را نشان میدهد. معمولاً نرخ رسوب در مبتلایان به روماتیسم مفصلی به طور غیرمعمولی بالا است.
عکس رادیولوژی
پزشک با بررسی عکسهای رادیولوژی تمامی مفاصل بیمار میزان آسیب وارده به مفاصل درگیر را تعیین میکند. همچنین، او میتواند با گرفتن عکسهای رادیولوژی با فواصل زمانی مشخص پیشرفت بیماری را مشاهده و بررسی نماید.
اگر دچار درد، سفتی و/یا ورمی در مفاصلتان هستید که رفع نمیشوند، ممکن است به روماتیسم مفصلی مبتلا باشید. پس باید در مورد علائمتان با یک پزشک مشورت کنید.
راه و روش های درمان
اگر چه راهی برای برگرداندن غضروف تخریب شده برای درمان روماتیسم مفصلی زانو وجود ندارد، اما برخی گزینههای درمانی وجود دارد که به شما در کاهش علائمتان کمک میکنند. این گزینهها عبارتند از:
• داروها
• ابزارها و تمرینات فیزیوتراپی
• رژیم غذایی
• عمل جراحی
در اکثر موارد، پزشک برای کنترل مؤثرتر نشانه های بیماریتان استفاده از ترکیبی از داروها و فیزیوتراپی را توصیه میکند. شرایط هر بیمار با بیمار دیگر متفاوت است، بنابراین باید در مورد علائم و سبک زندگیتان با دکتر فیزیوتراپی خود صحبت کنید تا او بتواند به کمک شما بهترین گزینه یا گزینهها را برایتان تعیین کند.
داروها
داروهای تجویزی یکی از گزینههای درمانی موجود برای کمک به کنترل علائم روماتیسم مفصلی و درمان روماتیسم مفصلی هستند. در مورد آنها با پزشکتان صحبت کنید تا ببینید که چه داروهایی برایتان بهتر است.
استامینوفن
استامینوفن با دوزهای بالاتر تنها با نسخه پزشک به بیماران داده میشود. استامینوفن تجویزی هم مانند نوع بدون نسخه آن درد ناشی از روماتیسم مفصلی را تسکین میدهد اما التهاب را کاهش نمیدهد.
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID ها)
اغلب پزشکان استفاده از NSAID های تجویزی را برای درمان علائم روماتیسم مفصلی توصیه میکنند.
مسکنهای مخدر
داروهای مخدر با هدف قرار دادن گیرندههای موجود بر روی سلولهای عصبی درد را تسکین میدهند، اما نمیتوانند التهاب را کاهش دهند. برخی از این داروها برای استفاده کوتاه مدت تجویز میشوند زیرا میتوانند بیمار را از لحاظ جسمی روانی به خود وابسته کنند.
کورتیکوستروئیدها
میتوان با تزریق مستقیم این عاملهای ضدالتهاب به مفاصل درگیر، درد را به طور موقت تسکین داد. استفاده بیش از 2 تا 4 بار در سال از آنها توصیه نمیشود. نوع خوراکی این داروها نیز برای درمان روماتیسم مفصلی وجود دارد.
داروهای ضدروماتیسمی اصلاح کننده بیماری (DMARDها)
توانایی دارو های ضدروماتیسمی اصلاح کننده بیماری (DMARDها) در کاهش علائم و نشانههای روماتیسم مفصلی و نیز کم کردن سرعت پیشرفت آن ثابت شده است. در اکثر موارد، به محض تأیید وجود روماتیسم مفصلی، استفاده از یکی از داروهای DMARD شروع میشود.
پاسخ افراد مختلف به داروها متفاوت است، بنابراین تنها پزشکتان میتواند به کمک شما تصمیم بگیرد که کدام دارو برایتان مناسب است.
داروها بخش مهمی از فرایند کنترل علائم روماتیسم مفصلی هستند. اما دارو به تنهایی کافی نیست. ما به شما روش مؤثری را پیشنهاد میکنیم که شامل استفاده از دارو، تغیر سبک زندگی، فیزیوتراپی و ورزش بوده و تا حد زیادی قادر به کنترل نشانه های روماتیسم مفصلی است.
فیزیوتراپی
مراقبت از مفاصل و کنترل علائم بخش بسیار مهمی از درمان روماتیسم مفصلی است. دکتر فیزیوتراپی میتواند درمانهای مختلفی را برای تسکین و همچنین کاهش تأثیرات روماتیسم مفصلی بر زندگیتان پیشنهاد دهد.
توانایی درمانهای زیر در کمک به بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی اثبات شده است.
انجام تمرینات درمانی
سرما و گرما درمانی
نصب اسپلینت روی مفاصل
ماساژ و تکنیکهای دستی
استفاده از مدالیتههایی مانند اولتراسوند و تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست
اهداف این درمانها عبارتند از:
• جلوگیری از کاهش توانایی حرکت دادن مفاصل
• بازیابی تواناییهای از دست رفته
• کمک به آمادهسازی شما برای انجام سطوح جدیدی از فعالیتها
• حفظ آمادگی جسمانیتان
• حفظ توانایی شما برای شرکت در فعالیتهای دلخواه تان با کمترین نیاز به دریافت کمک از طرف دیگران
درمان باید به سرعت آغاز شود تا بتوان علائم دردناک التهاب را کاهش داده، از تغییر شکل و سفتی دائمی مفاصل جلوگیری کرده و قدرت عضلات اطراف مفصل را حفظ نمود. با کنترل بهتر درد و تورم میتوان یک برنامه درمانی شامل تمریناتی جهت افزایش دامنه حرکت، و بهبود استقامت و قدرت عضلات را اجرا نمود.
برخی از ابزارهای مهم فیزیوتراپی عبارتند از:
ورزش
ورزش، یکی از بخشهای مهم درمان روماتیسم مفصلی است که اگر به طور روزانه و صحیح انجام شود بیشترین تأثیر را خواهد داشت. در اینجا دکتر فیزیوتراپی برایتان یک برنامه ورزشی تجویز میکند که همراه با تغییر نیازهایتان تغیر خواهد کرد.
سفتی، درد و تورم ناشی از روماتیسم مفصلی میتواند دامنه حرکتی مفاصل (یعنی فاصلهای که مفاصل میتواند به طور طبیعی در جهاتی مشخص حرکت کنند) را به شدت کاهش دهند. اجتناب از فعالیتهای فیزیکی به خاطر درد یا ناراحتی هم باعث میشود که حجم عضلات به شدت کاهش یافته و وزن بیمار به شدت افزایش یابد. ورزش، که بخش مهمی از برنامههای درمانی جامع روماتیسم مفصلی است، میتواند قابلیت حرکت مفاصل، قدرت عضلات و وضعیت جسمانی عمومی بیمار را بهبود بخشیده و به او در حفظ یک وزن سالم کمک کند.
برنامهای که مناسب نیازهای بیمار تدوین شده و شامل ترکیب متعادلی از سه نوع تمرینات ورزشی (یعنی تمرینات دامنه حرکتی، تقویتی و استقامتی) است میتواند به تسکین علائم روماتیسم مفصلی کمک کرده و از مفاصل در برابر آسیبدیدگی بیشتر محافظت کند.
تمرینات دامنه حرکتی: حرکت دادن آرام برخی مفاصل در دامنه حرکت طبیعیشان به کاهش سفتی کمک کرده، دامنه حرکت مفاصل را حفظ کرده و بهبود میبخشد و انعطافپذیری را نیز افزایش میدهد. دکتر فیزیوتراپی تمریناتی متناسب با نیازهایتان را به شما ارائه خواهد داد.
تمرینات تقویتی: هدف از تمرینات تقویتی حفظ یا افزایش قدرت عضلات است. تمرینات ایزومتریک بدون نیاز به حرکت دادن مفاصل باعث تقویت و سفت شدن عضلات شده و مفیدترین تمرینات برای مفاصل دردناک هستند. در تمرینات ایزوتونیک عضلات با مورد استفاده قرار گرفتن برای حرکت دادن یک وزنه تقویت میشوند.
تمرینات آبی: آب گرم به تسکین درد و شل شدن عضلات کمک میکند. نیازی به شنا کردن نیست، زیرا میتوان تمرینات آبی را در حالت ایستاده در آبی که تا شانه بیمار ارتفاع دارد انجام داد. آب نیروی وزن بدن، که بر مفاصل ستون فقرات، پاها و مچ پاها اعمال میشود، را کاهش میدهد. همچنین کاهش وزن دستها و پاها در آب نیز به مفاصل کمک میکند که در تمرینات دامنه حرکتی راحتتر حرکت کنند.
ماساژ
اغلب از ماساژ برای تسکین علایم روماتیسم مفصلی ، یعنی کاهش درد و سفتی، فرونشاندن اضطراب، بهبود دامنه حرکت مفاصل و کمک به داشتن خوابی پرآسایشتر استفاده میشود.
دریافت هفتهای یکبار ماساژ درمانی به مدت چهار هفته، و سپس کاهش آن به ماهی یکبار، برای گرفتن بهترین نتیجه از ماساژ کافی است. در مراحل اولیه روماتیسم مفصلی، ماساژ حتی به کاهش سرعت پیشرفت بیماری نیز کمک میکند.
گیرندههای فشار موجود در زیر پوست، میتوانند سیگنالهایی را به مغز بفرستند که باعث کاهش درد و آزادسازی مواد شیمیایی عصبیِ کاهنده استرس و مفیدی مانند سروتونین شود. نکته کلیدی در خصوص تحریک این گیرندهها برای ارسال این سیگنالها، اعمال فشار ملایم است.
معمولاً در ماساژ درمانی، بسته به شرایط و نیازهای بیمار، بر مچ پاها، عضلات پشت ساقها، زانوها و باسن و همچنین دستها، ساعدها، آرنجها و شانهها تمرکز میشود.
در طول انجام ماساژ، احساس راحتی و ریلکس بودن خواهید داشت. البته، نواحی خاصی از بدن با قرار گرفتن تحت فشار، نسبت به لمس حساس خواهند شد؛ اما قاعدتاً نباید هیچگونه دردی را احساس کنید.
اولتراسوند
میتوان دورههای شعلهوری شدید درد روماتیسم مفصلی را با اولتراسوند درمانی کنترل کرد. البته، داشتن صبر و شکیبایی هم مهم است، زیرا یک مفصل ملتهب به کندی بهبود مییابد. به هر حال، استفاده از اولتراسوند پیش از درمان با سرما و گرما باعث میشود درمان نتیجه بهتری بدهد زیرا امواج اولتراسونیک به خوبی تورم را کاهش داده و درد را تسکین میدهند.
یک دستگاه اولتراسوند درمانی مشابه شیوه درمان با تحریک جریان خون عمل کرده و با افزایش گردش خون در مفصل ملتهب باعث کاهش درد روماتیسم مفصلی میشود.
امواج اولتراسوند همچنین در بافتهای عمقی لرزش ایجاد میکنند. این لرزش باعث ایجاد گرمای ملایمی میشود که درد و التهاب را کاهش میدهد.
تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست (TENS)
یک دستگاه TENS پالسهای الکتریکی ملایمی را به انتهای عصبهایی که در زیر پوست یک ناحیه دردناک قرار دارند ارسال میکند. ظاهراً TENS جلوی پیامهای دردی که به مغز میروند را گرفته و باعث میشود که درد کمتر احساس شود. این روش میتواند تا حدودی دردهای روماتیسم مفصلی را کم کند.
اسپلینت
استفاده از اسپلینت یا بریس علاوه بر محافظت از مفاصل در برابر آسیب به آنها اجازه میدهد که استراحت کنند. دکتر فیزیوتراپی میتواند شما را راهنمایی کند که از چه وسیلهای استفاده کرده و چه موقع از آن استفاده کنید.
طب سوزنی
طب سوزنی نوعی طب چینی است که در آن سوزنهای مخصوصی به ناحیههای خاصی از بدن فرو میشود، زیرا عقیده بر این بوده که این کار، بیتعادلیهای موجود در الگوهای جریان انرژی را اصلاح میکند. طب سوزنی میتواند عصبهای حسی عمقی را تحریک کند تا به مغز بگویند که مسکنهای طبیعی بدن (اندورفینها) را آزاد کند.